Wat is een toekomstbewuste schoolleider?

Wat zijn noodzakelijke competenties van een schoolleider in antwoord op de huidige maatschappelijke ontwikkelingen?

Wat betekent de term ‘toekomstbewust’?

‘Onderwijs is vaak wel toekomstgericht, maar nog niet altijd toekomstbewust.’

De nieuwe generatie schoolleiders

In april 2019 werd door de AVS en VO-raad, in samenwerking met schoolleiders ‘De staat van de Schoolleider’ uitgebracht. Een onderzoeksverslag dat de schoolleider anno 2019 in beeld brengt op het gebied van competenties, professionele ontwikkeling, personeelsbeleid en de professionele verhouding tussen schoolleider en bestuurders.

Uit het verslag wordt allereerst duidelijk dat het huidige schoolleiderschap verder gaat dan het op orde hebben en houden van de schoolorganisatie. Het gaat namelijk ook om het sturen op kwaliteit en het stimuleren van de verdere professionalisering van de leraren, de teams. Het gaat bovendien om het inspelen op maatschappelijke veranderingen en deze met visie vertalen naar de onderwijs- en schoolontwikkeling.

Sterk leiderschap maakt het verschil

In Nederland zetten dagelijks anderhalf miljoen leerlingen de stap over de drempel van hun eigen school: een veilige omgeving waarin ze ontdekken wie ze zijn en wat ze nodig hebben of willen leren. Nu en later. Het vertrouwde leerklimaat dat hiervoor nodig is, wordt gecreëerd door een veelzijdig team met verschillende kwaliteiten en een gedeelde visie over wat goed onderwijs is. Zo’n team ontstaat niet zomaar: het vraagt tijd, professionalisering én sterk leiderschap.

De schoolleider is ná de leraren de belangrijkste factor in de leerprestaties van leerlingen op zijn school (Branch, Hanushek & Rivkin, 2012). Hij of zij kan hierin hét verschil maken ten opzichte van andere scholen. We kunnen daarbij stellen dat de taken van een schoolleider meer divers, uitdagender en vooral ook complexer zijn geworden. Deze taken zullen ook in de toekomst blijven veranderen met de komst van nieuwe inzichten, beleidswijzigingen en maatschappelijke en technologische ontwikkelingen. Dat het onderwijslandschap verandert en blijft veranderen is een vaststaand gegeven, maar op welke wijze het van invloed is op de dagelijkse praktijk en hoe we daar mee om moeten gaan, vraagt om een bepaalde mate van toekomstbewustzijn van de schoolleider.

Toekomstbewust leiderschap

Wanneer we spreken over een toekomstbewuste schoolleider doelen we niet op een schoolleider die sterk gericht is op de toekomst en wat er allemaal anders moet voor die (verre) toekomst, we doelen ook niet op een schoolleider die toekomstbestendig het onderwijs inricht vanuit dat kleine beetje dat we kunnen weten over de toekomst… We doelen op een zelfbewuste leider die zich bewust is van de complexiteit en uniciteit waarbinnen hij/zij opereert (zie model ‘toekomstbewust leiderschap’, uit Harris, A. (2018) Toekomstbewust Leiderschap. Helmond: Uitgeverij OMJS).

De vier aspecten van toekomstbewust leiderschap:

• Opdrachtbewustzijn: de focus op de morele maatschappelijke verantwoordelijkheid
• Omgevingsbewustzijn: De schoolleider heeft kennis van de context en cultuur van de school en haar omgeving en stemt daarmee voortdurend af.
• Systeembewustzijn: inspelen op veranderingen, ontwikkelingen en samenwerkingsmogelijkheden binnen het systeem. Dit leidt tot besluitvorming die aansluit bij wat er leeft in de organisatie en daarmee tot breed gedragen besluiten.
• Kwaliteitsbewustzijn: ‘doen we de goede dingen? En doen we de dingen goed?’. Enerzijds richten we ons op hoogwaardige onderwijsprestaties in afstemming met de populatie en doelgroep en anderzijds moeten we een positieve cultuur van samen leren bewaken binnen het team van professionals.

Een goede toekomstbewuste schoolleider word je dan ook niet zomaar. Het vraagt om een gedegen opleiding en interactie met gelijkgestemden. Wil je daarnaast echt blijven leren, dan zul je voortdurend moeten reflecteren op jezelf en van je eigen kunnen bewust zijn vanuit de overtuiging: jij maakt het verschil! Niet enkel met het oog op de toekomst, maar ook met oog voor de eigen context, cultuur en samenwerking. Dat maakt een schoolleider niet alleen toekomstgericht, maar ook toekomstbewust.

Register opleiding Vakbekwaam schoolleider

Heb jij ook de ambitie om een toekomstbewuste schoolleider te worden? Meld je dan aan voor de 1- of 2-jarige opleiding tot vakbekwaam schoolleider, gecertificeerd en erkend door Schoolleidersregister PO (SRPO).

Deze opleiding is bedoeld voor ambitieuze onderwijsprofessionals die:

• zich in twee jaar willen voorbereiden op een functie als schoolleider;
• zich willen ontwikkelen tot leiders in verandering;
• leiding willen geven aan een organisatie waarin zij leraren helpen zich lerend op te stellen, ouders stimuleren zich betrokken te voelen en leerlingen met plezier naar school doen laten gaan;
• een hoge mate van eigenaarschap heel normaal vinden.

Interesse in dit vak? 

Lees meer over de post-hbo-opleiding De toekomstbewuste schoolleider van Onderwijs Maak Je Samen.