Leren leren met een spiekbriefje

Elke leraar wil graag dat zijn of haar lessen beklijven bij leerlingen. Je staat tenslotte voor de klas om ze iets bij te brengen. Toch lijkt dat steeds minder goed te lukken. Uitval of terugzakken naar een lager schoolniveau komt steeds vaker voor. Inge Verstraete, specialist leren en gedrag, denkt dat een van de belangrijke oorzaken ligt in het feit dat leerlingen niet meer leren leren.

Powerpoints, aantekeningen op het bord om letterlijk over te nemen, een docent die een hele les aan het woord is... Het zorgt er meestal niet voor dat lesstof echt blijft hangen bij leerlingen. Wil je dat zij de stof gaan begrijpen en onthouden, dan moeten ze dat zelf verwerken, meent Inge Verstraete, co-auteur van het Handboek Leren Leren. Door aantekeningen te maken, door verbanden aan te geven met kleuren en pijlen, door een tekening te maken, en ja, zelfs door spiekbriefjes te gebruiken voor bij een toets.
Spiekbriefjes? Die zijn op school toch streng verboden? ‘Klopt. Maar toch, als je tegen je leerlingen zegt dat ze een voor de leraar onleesbaar spiekbriefje mogen maken, gaan ze zelf aan de slag met het verwerken van de lesstof: zo’n briefje moet heel klein en overzichtelijk zijn en toch de kern van de stof bevatten. En met zo’n briefje komt er al veel rust over leerlingen, niet bang dat ze iets vergeten. Zo’n spiekbriefje is dan bij een toets, waarbij ze hun kennis moeten toepassen, het haakje om hun kennis vanuit hun brein op te halen.’

Verankering in het brein

En dat is precies waar leren leren over gaat, meent Inge Verstraete: zorgen dat de lesstof zich ‘betekenisvol’ verankert in het brein van leerlingen. Het gevaar is namelijk dat leerlingen kennis verankeren, die niet gekoppeld is aan een betekenisvol geheel. Alleen armspieren uit je hoofd leren bij biologie, maar niet begrijpen hoe deze spieren zich tot elkaar verhouden en werken, geeft geen betekenisvol begrip. Dat verankeren kan door hen in eigen woorden aantekeningen te laten maken of bijvoorbeeld door via quizjes in de les te kijken of je leerlingen de stof hebben begrepen. En dat moet je in elke les doen.’

Leerproces

Verstraete was zelf docent en geeft nu trainingen en lezingen rond leren en gedrag. Haar werd ooit gevraagd het Handboek Leren Leren te schrijven omdat de uitgeverij heel veel vragen kreeg over dit onderwerp. ‘Er zijn meer boeken over leren leren, maar die gaan vooral over welke strategieën je kunt inzetten. Maar daarmee trek je die los van het leerproces, zeg maar de gedachte achter hóe je leert. Het leren tijdens vaklessen is helemaal uit beeld geraakt. We geven er wel les in, tijdens mentorlessen bijvoorbeeld, maar leren leren hoort bij het leerproces, dus in de vaklessen. Het begint ermee dat je als docent zo moet lesgeven, dat je leerlingen de stof begrijpen. Dat lukt alleen door ze de stof te laten verwerken en elke les even te checken of ze de stof hebben begrepen. Bijvoorbeeld door te vragen die in twee zinnen samen te vatten. ‘Ik hoor echter vaak van docenten dat leerlingen geen aantekeningen maken. En dat ze zelf niet kijken naar hoe de schriften van hun leerlingen eruit zien. Die blijven leeg. Dus hebben leerlingen de stof niet verwerkt en kunnen ze het via een schrift, dat tevens dient als geheugensteun, ook niet terughalen. Terwijl dat essentieel is. Leren begint in het schrift.’

Leerlingen overvraagd

Maar de meeste leerlingen gaan toch van school met een diploma? ‘Over het algemeen pakken de meeste leerlingen de stof inderdaad wel goed op. Maar aan de andere kant zie je dat meer leerlingen vastlopen, uitstromen en dat steeds vaker paniek ontstaat omdat ze geen grip hebben op de stof. Alles staat in een elektronische leeromgeving, ze zoeken alles op en herkennen dan dingen die ze hebben gelezen, maar echt begrijpen doen ze het niet.’
Leerlingen worden volgens Verstraete overvraagd. ‘De curricula op scholen zitten tegenwoordig overvol. Docenten moeten zoveel stof aanbieden, dat er in de lessen geen ruimte meer is voor het verwerken ervan. De tendens is nu dat de docent zegt ‘lees die hoofdstukken maar en ik hoor het wel als er geen vragen zijn’. Voor het leerproces is dat funest. Leerlingen krijgen de tijd niet om leren leren toe te passen.’

Leerprincipes

In het handboek, dat Verstraete samen met Karin Nijman schreef, wordt theoretische kennis over de werking van het brein en het leerproces vertaald naar de onderwijspraktijk. Daarbij wordt uitgegaan van de vijf leerprincipes zelfregulatie, metacognitie, leerstrategieën, leermeesters en rijke leeromgeving. Volgens het boek vormen deze de fundamenten voor het ontwikkelen en ondersteunen van een leergierige attitude bij jongeren. Het boek geeft achtergrondinformatie met tips en informatie voor de docent in de klas.
De auteur pleit er tegelijk voor leren leren terug te brengen in de vaklessen. ‘Scholen moeten zich bewust zijn van het leerproces en wat leerlingen nodig hebben om kennis te verwerken. Maar over het algemeen ontbreekt die basis in de lessen. Dus zorg dat je aan het begin van het schooljaar de belangrijkste leerstrategieën doorneemt en dat de hele school er in alle lessen mee aan de slag gaat.’

Winactie

Speciaal voor lezers van PrimaOnderwijs mogen wij 5 exemplaren weggeven van het Handboek Leren Leren. Wil je kans maken op het boek? Stuur uiterlijk 31 januari een e-mail naar .

Dit artikel is verschenen in PrimaOnderwijs nr.3 'Een leven lang leren'.