Kansrijke interventies voor het leesonderwijs

Door de scholensluiting en de overschakeling naar online onderwijs hebben veel leerlingen leesachterstanden opgelopen. Afgelopen schooljaar is dr. Judith Stoep, docent Pedagogische Wetenschappen en Onderwijswetenschappen aan de Radboud Universiteit en senior projectmanager bij Expertisecentrum Nederlands, bezig geweest grip te krijgen op deze achterstanden en te onderzoeken welke interventies op de korte termijn kansrijk zijn om deze achterstanden te bestrijden.

Lezen, en dan met name begrijpend lezen, is een van de pijlers voor succes in het onderwijs, het werk en het sociale leven. Judith Stoep vertelt: ‘Het gaat daarbij niet alleen om het technisch lezen maar ook om de kennis die je opdoet door het lezen van teksten. Als je net begint met het leesonderwijs, leer je om te lezen. Je leert de schriftelijke code kraken, welke klanken bij welke letters horen en hoe je de klanken samen kunt vormen tot woorden en later tot zinnen. Je bent heel erg bezig met de technische leeshandeling. Als je in de middenbouw komt, en de technische leesvaardigheid is op orde, dan ga je meer lezen om te leren. Een goede leesvaardigheid helpt je dan om die nieuwe informatie op te nemen uit teksten, maar dan moet er wel voldoende aandacht zijn voor hoe je dat moet doen.’

Afstandsonderwijs

Het was lastig voor leerkrachten om het leesonderwijs de juiste aandacht te geven in tijden van afstandsonderwijs. Judith: ‘Als je de hele dag met kinderen fysiek in de klas bent, kun je ze de ruimte geven om te lezen en te praten over teksten. Bij afstandsonderwijs moesten leerkrachten zich vaak beperken tot het geven van instructie.’ Uit onderzoek blijkt dat dit veel te mager is geweest, waardoor het niet vreemd is dat er achterstanden zijn ontstaan. Begrijpend lezen betekent dat lezers betekenis kunnen geven aan de geschreven taal. Dit is een complex proces dat bestaat uit onderdelen zoals woordenschat, voorkennis en een juist gebruik van leesstrategieën en valt niet middels instructie alleen te leren; leerlingen moeten ook leeskilometers maken. ‘Nu de scholen weer open zijn, adviseren we leerkrachten tijd in te bouwen voor effectieve didactiek die van belang is bij het vergroten van leesbegrip. Op Onderwijskennis.nl delen we al deze informatie, waarmee leerkrachten direct aan de slag kunnen.’

Effectief begrijpend lezen

Wil je teksten goed kunnen begrijpen, dan moet je niet alleen de woorden kunnen ontcijferen, maar moet je ook de wereld achter die woorden kennen. Als je iets over een onderwerp weet, is het makkelijker om teksten te lezen over dat onderwerp. Er zijn verschilllende bewezen effectieve manieren om dit te trainen bij kinderen. ‘Je kunt kinderen bijvoorbeeld vragen om zich alvast iets voor te stellen bij de tekst aan de hand van de titel of het plaatje op de cover, voordat ze beginnen met lezen. Daarmee activeer je voorkennis die bij de tekst van pas zou kunnen komen.’ Dit kun je ook heel expliciet doen als leerkracht, door van tevoren vragen te stellen die de voorkennis aanspreekt of door samen met leerlingen een mindmap te maken. Hierin kunnen ze verbanden aangeven die in de tekst voorkomen en elkaar helpen om de kennisbasis verder op te bouwen.

Interactie over teksten

Een andere leesstrategie is om leerlingen woorden uit de tekst met elkaar te laten bespreken en te onderzoeken welke kennis ze al over die woorden hebben. Zo vergroten ze hun woordenschat en wordt het makkelijker om een tekst te doorgronden. ‘Logischerwijs was hier tijdens het afstandsonderwijs te weinig tijd voor en kon je als leraar slechts uitleggen voor een scherm wat een woord betekent.’ Terwijl interactie juist zo enorm belangrijk is voor de leesvaardigheid. Het gaat daarbij niet alleen over interactie tussen de leraar en de leerling, maar ook over de gesprekken tussen leerlingen onderling. Coöperatieve werkvormen kunnen bij dat laatste helpend zijn. ‘En laat kinderen – nu het weer mogelijk is – niet alleen in de klas maar ook buiten de klas bezig zijn met taal en lezen en zorg ervoor dat je dit als school faciliteert.’

Vakoverstijgend werken

‘Verder zal een goede transfer bijdragen aan het vergroten van het tekstbegrip’, adviseert Judith. Begrijpend lezen moet eigenlijk de hele week aan de orde zijn. ‘Op elk moment dat leerkrachten met een tekst bezig zijn of een verhaal aan het vertellen zijn, spelen die principes een rol die met begrijpend lezen te maken hebben, dus je moet als leerkracht altijd aandacht hebben voor mogelijke verbindingen die je kunt leggen. Dit vergt wel de nodige flexibiliteit van leraren en een vakoverstijgende manier van werken. ‘De voorbereidingen hiervoor moet je één keer heel uitvoerig doen, maar uiteindelijk levert het tijdswinst op als je de leerdomeinen niet afzonderlijk ziet, maar ze meer geїntegreerd bekijkt door bijvoorbeeld thematisch te werken. Mijn advies is dan ook dat je methodes voor taal, begrijpend lezen en de zaakvakken niet moet gebruiken als enige bron om je lessen vorm te geven. Sla altijd een bruggetje tussen de methode en datgene wat je leerlingen nodig hebben om een diepe kennisbasis te krijgen; wees flexibel. Een methode kan je heel goed helpen, maar verlies de leerlingen en de samenhang tussen de vakken niet uit het oog.’

Op Onderwijskennis.nl zijn nog veel meer praktische handvatten te vinden die leerkrachten kunnen helpen in het aanpakken van taalachterstanden.

Meer informatie

Onderwijskennis.nl verbindt onderwijsonderzoek en de onderwijspraktijk. Je vindt er kennis uit onderzoek voor je dagelijks werk: wetenschappelijke inzichten, publicaties, kennisbronnen en tools van diverse partners.

Onderwijskennis.nl wordt mogelijk gemaakt door het NRO.

Op de hoogte blijven van inzichten en nieuwe thema’s?

Volg Onderwijskennis.nl online:

Twitter: @onderwijskennis

LinkedIn: Onderwijskennis.nl