Esther van Onderwijswereld: Groepsvorming: een goed begin is het halve werk

Het proces van groepsvorming doorloopt verschillende fases: forming, storming, norming, performing. De fase van forming is de startfase. Hierin worden grenzen verkend en uitgezet, er wordt geënthousiasmeerd en vertrouwen opgebouwd. Er wordt een veiligheid gecreëerd die essentieel is om te kunnen functioneren en tot leren te kunnen komen. In deze fase kun je samen met je groep de groepsregels opstellen. Geef deze een zichtbare plek in de groep en gebruik ze actief. Speel spelletjes die de groepsvorming bevorderen. 

Onherroepelijk komt na deze eerste fase de fase van storming. Hierin kan het er letterlijk stormachtig aan toegaan. Kinderen kunnen het lastig vinden om zich voor langere tijd aan regels te conformeren. Of zouden die de regels liever toch pietsie anders willen zien. Er ontstaat wrijving. Het is belangrijk de regels te blijven herhalen en deze te evalueren. Zorg ervoor dat ze actief gebruikt blijven worden in je groep. Speel in deze fase ook groepsvormende spelletjes. Bespreek wat goed gaat en wat beter kan. 

In de fase van norming verandert er doorgaans weinig meer aan de regels en zijn de leiders van de groep bekend. Deze leiders hebben behoefte aan sturing. Op welke manier ben je een goede leider? Het is belangrijk dat hier in de forming en storming fase voldoende aandacht aan wordt besteed. Goede leiders zijn onmisbaar. Slechte leiders zorgen voor onnodig veel onrust. 

Wanneer je met je groep de performing fase bereikt, heb je een groep die goed kan samenwerken en waar rust heerst. Een groep die als geheel sterker is dan alle individuen bij elkaar. Bij nieuw samengestelde groepen kan dit 6 tot 8 weken duren, bij groepen die elkaar al kennen, verloopt het gehele proces veel sneller. 

Veranderingen in een groep kunnen zorgen voor een schifting; je valt met je groep terug in een vorige fase. Dit gebeurt vaak wanneer er een nieuwe leerling in groep komt of wanneer de groep een heftige periode doormaakt. Zorg dan weer voor activiteiten die binnen die fase passen. 

Het is goed om je jezelf te realiseren dat je met je groep niet altijd alle stadia doorloopt. Sommige groepen bereiken niet de fase van performing. Andere groepen balanceren tussen forming en storming. Wanneer je bijvoorbeeld een (kleuter)groep hebt waar het hele jaar door met grote regelmaat nieuwe leerlingen binnenkomen kan dit het geval zijn. Dit hoeft geen probleem te zijn. Blijf gewoon inzetten op de groepsvormende spellen en blijf de groepsregels bespreken.

Een fase die tegen het einde van het schooljaar om de hoek kan komen kijken, is die van Adjourning. Deze fase is vaak onderbelicht wanneer je kijkt naar groepsvorming, toch is het ook in het onderwijs een fase waar je mee te maken kunt krijgen. Adjourning, soms ook wel termination genoemd, kan plaatsvinden vanaf het moment dat de groep zich gaat realiseren dat het einde van de groep zoals ze die kennen in zicht is. Kinderen kunnen korter tegen elkaar of tegen jou gaan doen, en ze nemen het niet zo nauw meer met de regels. Extra belangrijk om in deze fase de emotie die ervaren wordt bespreekbaar te maken.

Het einde van een groep en van een schooljaar kan een emotionele lading met zich meebrengen. Het is een bepaalde vorm van afscheid, en afscheid nemen is lastig. Help de kinderen hun emoties te verwoorden en onderneem passende activiteiten.

Voor nu wens ik jullie allemaal een mooie start van schooljaar 2019-2020, dat het er een met een gouden randje mag worden! 

Esther van der Knaap is leerkracht. Ze is ook het gezicht achter Onderwijswereld-po.nl en columniste bij PrimaOnderwijs.