Leerkrachten aan het woord: Duurzaamheid in de klas

Door Marleen Kuijsters

Nick Hendriks, docent natuurkunde, scheikunde, NLT, burg College Amsterdam

‘Voor mij is duurzaamheid een balans zoeken tussen zoveel mogelijk kunnen genieten van welvaart, zoals we dat in onze maatschappij normaal vinden, en rekening houden met onze impact op het milieu. In het onderwijs is duurzaamheid een aangrijpingspunt om leerlingen een mening te laten vormen over de mogelijke uitdagingen waar de maatschappij op het gebied van deze balans tegenaan loopt.’ Circulaire economie: ‘Het gaat om inzicht in problemen, actiebereidheid, noodzaak, haalbaarheid en een bredere bik op de wereld. Daarom zijn we gestart met een zelfbedachte module binnen NLT die gaat over circulaire economie. De leerling verkent verschillende facetten van de problematiek rondom afval en uitputting van grondstoffen. Hoe kunnen we (haalbaar) veranderingen aanbrengen om de welvaart zo hoog mogelijk te houden en de grondstoffen niet eindig te laten zijn? Hiervoor brengen leerlingen afvalstromen binnen de school in kaart en zoeken naar (deels) circulaire oplossingen: bijvoorbeeld het gebruik van koffieprut om zwammen te kweken. Of een wormenhotel, een kast waarin groenresten worden omgevormd tot compost. Hiermee kunnen nieuwe producten in de verticale tuinen groeien.’

Janneke van Kammen, groep 2/3 Anne Frankschool Groningen, jufjanneke.nl

‘Mijn leerlingen ruimen elke dag afval op. Wij zijn als eerste buiten en het is een openbaar plein. Wat we vinden? Blikjes, lege flessen, papiertjes, bulten hondenhaar, dozen met ijsverpakkingen… We verzamelen het afval en doen het daarna in de container. Soms nemen we het mee de klas in en bekijken het.’ Deze soep kun je niet eten.. ‘Tijdens de Grej of the day (Weetje van de dag) was de vraag: deze soep kun je niet eten..? Hier mochten de kinderen over nadenken, thuis bespreken en de dag erna het antwoord geven. Ze wisten allemaal het antwoord: plastic soep. Daarna heb ik er in een presentatie wat over laten zien: jufjanneke.nl/wordpress/grej-of-the-day.’ Plastic zak: ‘Ik merk dat de kinderen bewuster met plastic omgaan. Tijdens een wandeling door de wijk lag een plastic zak op straat. Zonder dat ik er iets van zei, namen de kinderen hem mee naar school en gooiden het daar in de prullenbak.’

Chantal Nooitgedagt, creatieve juf De Rotonde Breda (middelbare school met leerwegondersteuning)

‘Ik ben in de klas bezig met groen. We doen mee met Groenplein, een initiatief van de gemeente Breda. We maakten met verschillende klassen een grote kaart van vilt, dé kaart van Breda, en daarbij brachten we op een creatieve manier de plaatsen, bedrijven én initiatieven in kaart van wat nu al ‘groen’ is in Breda.’ Letters van afval: ‘Ook maakten we grote letters van afval. Een bar in Breda gebruikte deze letters: je kon drankjes krijgen als je straatvuil inleverde. Warme truien-dag: ‘We hebben verwarming op school én thuis uitgezet om energie te besparen. Iedereen had een warme trui aan. Met deze initiatieven maken we kinderen op een creatieve manier bewust.’ 

Henk Veurink, docent economie en duurzame projecten, Zone.college (Zwolle) én kartrekker van de Eco-Schoolklas

‘Leerlingen hebben een plantenwand gemaakt uit schoolafval. Aan de wand hangen planken met planten erop. Eronder hangen blikjes met water. De planten zuigen water op via een lontje. Ook worden de leerlingen geacht hun afval te scheiden in bakken. Niet omdat de schoolleiding dat wil. Leerlingen uit de tweede klas hebben dat project zelf opgepakt. De tweede klassers (havo) werken aan duurzame gedragsverandering binnen de school. Leerlingen uit de derde klas gaan de wijk in en maken bijvoorbeeld blote voetenpaden bij een wijkboerderij . Onze school wordt hierin ondersteund met adviezen door Eco-Schools.’ Eco-scan: ‘Voordat leerlingen aan het begin van een nieuw schooljaar starten met een project doen ze eerst een eco-scan: een enquête onder docenten, conciërges, administratief personeel en leerlingen uit andere klassen over onderwerpen zoals afval en watergebruik. Ze brengen in kaart wat er al gebeurt en wat verbeterpunten zijn. Hiermee betrekken we leerlingen uit andere klassen bij duurzaamheidsthema’s. Zo wordt duurzaam denken en doen meer in het DNA van leerlingen en docenten verankerd.’ Het Eco-Schools certificaat: de Groene vlag: ‘Vanaf de start van de Eco-Schools-projecten kan de school een bronzen en zilveren certificaat Eco-Schools krijgen. Daarna kan het volledige certificaat worden behaald in de vorm van de Groene Vlag. Ik hoop dat we de goedkeuring krijgen om de Groene vlag ook de komende twee schooljaren te mogen laten wapperen.’

Peter Siegel, leerkracht levensbeschouwing, geeft les over duurzaamheid en plastic soep en is invaller geschiedenis en maatschappijleer ( burg College)

‘Ik gebruik duurzaamheid als ethos: ik wens (en werk aan) een duurzame samenleving en daar baseer ik mijn dagelijkse keuzes op. Ik vind dat duurzaamheid begint bij respect voor alles dat leeft.’ Plastic soep: ‘Tijdens gastlessen spreek ik het gevoel aan. Ik wil dat mensen de schoonheid van de natuur inzien en de pijn van het verlies ervan ervaren. Mijn verhaal zit dan ook vol met beelden die frustreren: troep op straat, gewonde dieren, plastic soep… Mijn verhaal begint bij mijzelf en mijn omgeving, zodat leerlingen hierin mee kunnen gaan. Hoe verder ik kom, hoe grimmiger de details (afgestemd op de doelgroep). Daarna kom ik terug bij de aarde, bij ons, en leg ik uit wat ik doe om de ellende te voorkomen. Het verhaal wordt luchtig en iedereen denkt mee over oplossingen.’ Geschiedenisles: ‘Bij een geschiedenisles over Palestina en Israël wilden de leerlingen het belang weten van feiten. Ik vertelde dat feiten een beeld schetsen van de realiteit en vroeg hen of ze dat beeld misschien in een video wilden zien. Ik waarschuwde ze voor de inhoud en het feit dat ze hiervoor wél huiswerk zouden krijgen. Ik liet ze stemmen. Er werd ongeveer 50-50 gestemd. Ik vond dat niet bevredigend, de leerlingen ook niet. Ik vroeg om voor- of tegen argumenten te geven en organiseerde nog een stemming: de video won ruim. Door democratie en dialoog in te zetten, bevorder ik respect, veiligheid en dus duurzaamheid.’

Hoogleraar Arjen Wals: ‘Verklein de kloof tussen denken over duurzaamheid en het doen!’ (+ andere tips voor in de klas)

Volgens Arjen Wals (Hoogleraar Transformatief Leren voor Sociaal-ecologische Duurzaamheid) bereiden scholen hun leerlingen onvoldoende voor op klimaatverandering en de omslag naar duurzame energie. Daarom is hij betrokken bij de Whole School Approach for Sustainability: een integrale aanpak om duurzame ontwikkeling te integreren in het onderwijs. Het gaat niet alleen om lessen over duurzaamheid, maar juist om de verbinding tussen curriculum, visie, didactiek, bedrijfsvoering, de omgeving van de school en deskundigheidsbevordering van het personeel. Zijn tips voor duurzaamheid in de klas.

‘Neem de leefomgeving en leefwereld van leerlingen als uitgangspunt: de plastic soep begint op de stoep. Je kunt je leerlingen als CSI-detectives aan de slag laten gaan. Hoe komt het afval daar terecht, wat doet het met de bodem? Of laat leerlingen onderzoeken hoe gezond het eten in de kantine is, hoeveel water er wordt verbruikt bij het produceren. Kinderen leren relaties te zien, verbindingen te leggen en oog te hebben voor de gevolgen van ons handelen. Competenties die nodig zijn voor een duurzame samenleving.’

‘Doe op school meer met waarden: zorgen voor elkaar en leren met elkaar, de omgeving en de natuur. Experimenteer hiermee. Je kunt het schoolplein vergroenen en hierbij ouderen betrekken die graag tuinieren maar geen tuin meer hebben.’

‘Spiegel de oplossingen aan de wereld. Bijvoorbeeld: waar komt vlees vandaan, hoe zit het met dierenwelzijn, is het altijd duurzamer om bij een lokale boer te kopen, hoe zit het met soja vegaburgers en ontbossing in andere landen?’

‘Verklein de kloof tussen denken over duurzaamheid en het in de praktijk brengen, door de omgeving te betrekken. Het tuincentrum uit de buurt heeft kennis. Lokale boeren kunnen helpen bij tuinieren. Organiseer reparatie workshops met bijvoorbeeld een plaatselijke fietsenmaker. Dan ontstaat een hybride leeromgeving en wordt de school het kloppende duurzaamheidshart van de buurt.’

‘Voor deze manier van onderwijs is balans nodig tussen vakinhoudeijk- en uitdaginggestuurd onderwijs. Dat vraagt om professionele ontwikkeling en bepaalde competenties van docenten: het leren zien van kansen en het leggen van verbanden. Als tijdens een reguliere les een spin op de muur loopt, kun je met leerlingen op zoek gaan naar zijn web, hoe dat web is gebouwd, wat de spin ermee vangt maar ook naar de rol van de spin in ons web of life. Zo geef je de boodschap: de spin is belangrijk binnen de ecologie en komt de vakinhoud vanzelf om de hoek kijken.’

Marga van Gijn, leerkracht unit 1, de Fonkelsteen

‘Tijdens het buitenspelen gebruiken kinderen duurzaam materiaal uit de Toverballenkar: een kar met gebruikte materialen uit de afvalstroom van bedrijven. Volgens onderzoek dat ik heb gedaan, ontwikkelen kinderen op deze manier creatief denken. Er zouden geen schaarse fossiele brandstoffen gebruikt moeten worden voor het produceren van nieuw speelgoed. Kinderen kunnen spelen met wat er al is.’ Recycle-atelier: ‘We hebben een sloop- en recycle-atelier. Hier maken kinderen kunst van materialen die anderen weggooien. Ze verkopen het in ruil voor een dienst. Bijvoorbeeld een uur in de schooltuin werken. Kinderen leren zo circulair denken.’ DesignWeek@School: ‘Op m n vorige school gingen kinderen de uitdaging aan om oplossingen te onderzoeken om duurzaam vervoer te realiseren. Fantastisch hoe zij door samenwerken, creatief denken en het toepassen van informatie- en ICT-vaardigheden kwamen tot verrassende oplossingen.’ Duurzame uitdagingen: ‘In de toekomst krijgen leerlingen te maken met problematieken, die vragen om een duurzame oplossing. Denk aan het opraken van fossiele brandstoffen, ethische en sociale vraagstukken en opwarming van de aarde. Het ontwikkelen van 21ste eeuwse vaardigheden kan kinderen helpen deze problemen het hoofd te bieden. Komend schooljaar gaan wij op de Fonkelsteen samen met DesignWeek@School nieuwe uitdagingen aan!’