De veranderkrachtige leraar

Verbeter het onderwijs, start bij jezelf

Als leraar ben je de weerspiegeling van het onderwijs voor de leerlingen in jouw groep. Omdat er zoveel moet, heb je soms weinig tijd om stil te staan bij de veranderingen die nodig zijn om jouw groep nog beter te ontwikkelen. Bovendien heb je voor verandering niet alleen te maken met jezelf, maar ook met het team om je heen én met de schoolleider. Pas wanneer jullie collectief handelen, kun je het onderwijs voor elke leerling beter maken.

Tekst: Patty van der Aa

‘Vanuit de theorie weten we dat innoveren een complex proces is’, legt dr. Monique van der Heijden uit. Van der Heijden is Hogeschoolhoofddocent en onderzoeker op Hogeschool de Kempel en als gastdocent verbonden aan de opleiding ‘De veranderkrachtige leraar’. Daarnaast is ze gepromoveerd op het onderwerp ‘Het identificeren van veranderkrachtige leraren’, ook wel change agents genoemd. ‘Bij innoveren gaat het om het veranderen van het gedrag van de leraar. Dit is geen gemakkelijk proces. Het begint namelijk bij het urgentiebesef: voel jij ook echt diep van binnen dat het anders moet of kan? Daarnaast heb je nog te maken met een specifieke context die op de ene school anders is dan op de andere. De schoolleider speelt een belangrijke rol in het team, maar ook in de mate waarin leraren kunnen participeren in besluitvorming. Samen moet je een professionele leergemeenschap vormen waarin niet alleen het leren van elkaar, maar ook het leren van leerlingen centraal staat. Als die professionele leergemeenschap er niet is, wordt innoveren lastig.’

Uit je comfortzone

Wil je innoveren, dan moet je uiteraard openstaan voor vernieuwing. Dit is niet iets wat je leert, maar zit verankerd in wie je bent als persoon. Waar de een meteen bruist van ideeën, wordt de ander liever aan de hand meegenomen tijdens een innovatietraject. Hoe dan ook moet je af en toe uit je comfortzone gehaald worden, simpelweg omdat daarbuiten alle leuke dingen gebeuren. Er zit alleen een nuance in: vanuit enthousiasme meteen de wildste ideeën bedenken zonder theoretische achtergrond levert in bijna alle gevallen weinig resultaat op.

Reflectie, overleg en kennisuitwisseling

‘Ik merk dat er best veel collega’s zijn die willen veranderen’, vertelt student Bregje van Bommel, leraar en MT-lid op basisschool Lambertus in Asten. ‘Alleen willen velen van hen ook veel te snel gaan. Die bedenken iets, maar vergeten daarbij dat het belangrijk is om ook theoretische achtergronden bij hun ideeën te zoeken, simpelweg om te zien wat werkt. Tijdens deze opleiding word je dan ook aangemoedigd hierbij stil te staan en na te denken wat eraan voorafgaat, voordat je ook daadwerkelijk veranderingen kunt doorvoeren.’

Natuurlijk leer je tijdens de opleiding nooit alle theorieën. Het gaat er vooral om dat je als student kritisch kijkt welke theorie je aan jouw praktijk kunt koppelen. Daarvoor zijn brede theoretische kaders nodig, maar vooral ook de knowhow hoe je deze naar de praktijk vertaalt. Dat je elkaar hierin opzoekt voor reflectie, overleg en kennisuitwisseling, wordt vooral gestimuleerd. Niet alleen binnen de opleiding, maar ook op je eigen school.

 ‘We vinden vaak heel veel belangrijk, maar als je de prioriteit hierin niet kunt aangeven, weet je nooit waar je moet beginnen.’

Opbouw van de opleiding

De opleiding is opgebouwd uit drie modules en een praktijkonderzoek. Module 1 staat in het teken van jouw persoonlijke missie, jouw visie op de veranderkrachtige leraar en jouw kwaliteiten en valkuilen. In de tweede module wordt vervolgens doorgepakt naar klassenmanagement en hoe je jouw ideeën over verandering kunt delen met anderen. De weerstand waartegen je hierbij mogelijk aanloopt, wordt in module 3 behandeld. Gedurende de hele opleiding loopt bovendien een onderzoekslijn, waarin je je verdiept in een voor jouw relevant onderwerp. ‘In deze opleiding staan we veel stil bij het waarom van de ontwikkelingen in de school’, legt Puck Lamers, een van de twee kerndocenten aan deze opleiding uit. ‘Waarom maken we de keuzes zoals we ze maken en wat is daarbij nu echt belangrijk? We vinden namelijk vaak heel veel belangrijk, maar als je de prioriteit hierin niet kunt aangeven, weet je nooit waar je moet beginnen en wordt veranderen heel moeilijk. We zijn ervan overtuigd dat je jouw eigen veranderkrachten met deze opleiding oproept. Daarnaast vergroot je ze door al je teamleden hierin mee te nemen zonder dat je ze precies vertelt hoe zij het moeten doen.’

Coöperatieve werkvorm

Voor student Hanneke Heijkens, leraar en teamcoördinator onderbouw alsook voorzitter van de MR op IKC De Kemp in Egchel, is dit heel belangrijk. ‘We leren eerst naar onszelf kijken, maar staan daarnaast ook stil bij hoe we anderen in ons verhaal kunnen meenemen. Ik doe dan wel deze opleiding, maar vind dat ook de rest van mijn team moet meekrijgen wat ik hier leer. En hoe of waarom het voor hen waardevol is of kan zijn. Het liefst op een veilige manier, zodat ik niemand in mijn team verlies. Wat ik dan ook heel praktisch en waardevol vind aan deze opleiding, is de coöperatieve werkvorm waarmee we hier als studenten aan het werk worden gezet. Deze is direct toepasbaar in de klas of binnen mijn team. Ik vind dat een mooie link tussen de theorie en de praktijk.’

 ‘Het kan niet zo zijn dat je als leraar in deze continu veranderende maatschappij zegt: ik verander gewoon niet mee.’

Niet alleen het meenemen van je team, maar ook de leerlingen in je groep staat centraal in de opleiding. Bregje: ‘Ik betrap mezelf er steeds op dat ik zo enthousiast ben over wat we hier leren, dat ik het meteen toepas in de praktijk. En dat valt blijkbaar op. Op een gegeven moment kwam er zelfs een leerling naar me toe die vroeg of ik gisterenavond weer bij de opleiding was geweest!’

Lef om te veranderen

We hebben veel veranderkrachtige leraren nodig om het Nederlandse onderwijs te innoveren. Leraren met lef om te durven veranderen. Niets is zo makkelijk om dingen te doen zoals je ze altijd al deed, puur en alleen omdat je weet dat het werkt. Om van deze manier af te stappen of anders durven zijn – met het risico dat het misschien anders uitpakt of mislukt – doen er niet zoveel. ‘Je wordt niet van de ene op de andere dag wakker met het idee dat je in een keer heel erg openstaat voor veranderingen of vernieuwingen’, legt dr. Van der Heijden uit. ‘Maar openstaan voor andere, nieuwe dingen is een voorwaarde om te innoveren. We weten dat de openheid voor ervaringen een stabiele persoonlijkheidsfactor is. Maar wanneer er geen urgentiebesef is en je niet met elkaar praat over visieontwikkeling of waar het onderwijs volgens jullie naartoe zou moeten, is innoveren onmogelijk. Je moet met elkaar in gesprek over het leren van en met elkaar als schoolteam. Over welke koers je wilt varen. Elke leraar heeft een grote maatschappelijke opdracht en als team doe je samen je stinkende best om kinderen tot ontwikkeling en leren te brengen. Al met al erg complexe materie, maar superbelangrijk. Het kan niet zo zijn dat je als leraar in deze continu veranderende maatschappij zegt: ik verander gewoon niet mee.’

De leraar maakt het verschil

De leraar maakt het verschil. Daar zijn we het allemaal over eens. Ook op het gebied van verandering, verbetering of innovatie. Natuurlijk is het hierbij belangrijk eerst kritisch naar jezelf te kijken. Simpelweg omdat jij de persoon achter de leraar bent en je jezelf mee de klas in neemt. Maar je hebt kennis nodig om te kunnen veranderen. Als je niet weet wat een goede koers is om te varen of hoe je ervoor kunt zorgen dat jouw leerlingen zich nog beter ontwikkelen of leren, houdt het op. In een professionele leergemeenschap gaat het erom dat je kennis met elkaar deelt en leert van en met elkaar. Met de kinderen in je groep net zo goed als met je teamleden. Het is de rol van schoolleiders en innovatieve leraren om ook anderen de juiste stapjes te laten nemen.

Prachtig beroep

‘De bewustwording dat je op een dag de keuze hebt om zo optimaal mogelijk voor de ontwikkeling van de leerling te gaan of niet, is essentieel. Evenals het inzicht dat jij er als leraar toe doet’, besluit Hanneke het gesprek. ‘Dat is het krachtige van deze opleiding. Je hebt een prachtig beroep met de eer om jonge kinderen te mogen opvoeden en opleiden, dus zet maar even een paar tandjes bij, als dat mogelijk is.’

--------------------------------------------------------------------------- 

Post-hbo-opleiding Veranderkrachtige Leraar

De post-hbo-opleiding Veranderkrachtige Leraar bestaat uit drie modules en een onderzoekslijn, verdeeld over zestien dagdelen op locatie in Heerenveen, Helmond of Utrecht. Ga naar Onderwijsmaakjesamen.nl voor meer informatie over deze opleiding.