De leeslijst afschaffen?

Om jongeren meer én langer aan het lezen te krijgen, moeten scholen de verplichte leeslijst flink vernieuwen en kunnen boekverslagen de prullenbak in.

Zo kan lezen weer leuk worden, concludeerden de Onderwijsraad en de Raad voor Cultuur in 2019 in een advies. ‘Te vaak circuleren er binnen de secties Nederlands leeslijsten waarop al decennialang dezelfde titels figureren. Waarom jongeren steeds doorverwijzen naar ‘Terug naar Oegstgeest’ als huidige generaties minder worstelen met het loskomen van een streng-christelijke, maar eerder van een streng-islamitische achtergrond?’, zo staat in het rapport.

Maar hoe kijken docenten daar zelf naar? Ze wisselen sterk van mening, blijkt uit een rondgang van PrimaOnderwijs. Kamp A: Nederlands hoeft niet leuk te zijn, wiskunde is dat ook niet. Kamp B: verbrand die leeslijst en boekverslagen vandaag nog.

Niets mis met leeslijst

Met een leeslijst is niets mis, meent Naomi Smits die in groep 8 van De Drie Koningen in De Meern lesgeeft. Met enthousiasme kan ze uren volpraten over lezen. Vorig schooljaar begon ze samen met haar collega van groep 4 een ­experiment; ze legden de methodes met woordrijtjes aan de kant. ‘Die zijn dodelijk saai. Ik ben met mijn klas gezamenlijk boeken gaan lezen. Soms lezen de kinderen voor zichzelf, soms lezen we klassikaal waarbij iedereen een beurt krijgt. Ik let op intonatie en inlevingsvermogen, maar ook op woordenschat. Soms onderbreek ik ze. Begrijpt iedereen dit woord? En we praten over het boek.’

Verder heeft Smits een lijst samengesteld van goede kinderboeken. ‘Niet Het leven van een loser of De waanzinnige boomhut, maar boeken die wat uitdagender zijn. Het Bamboemeisje van Edward van de Vendel of De schaduw van de leeuw van Linda Dielemans bijvoorbeeld. ‘Natuurlijk mogen leerlingen ook het Dagboek van een muts lezen, maar ik wil ze ook uitdagen en hun horizon verbreden. De kinderen vinden het fantastisch. In het begin kregen sommigen een rolberoerte als ze mij met een boek aan zagen komen maar nu willen ze meer. Ze vragen steeds om leestips en lezen in hun vrije tijd ook meer.’ De leestips geeft Smits wel op maat. ‘Op de leeslijst die ieder kwartaal een update krijgt, staan 300 titels. Daar kies ik iets van. Ik weet van iedere leerling wat hij of zij al gelezen heeft en wat mooi kan zijn.’

Begrijpend lezen

Niet de leeslijst maar de grote nadruk op begrijpend lezen is het probleem, vindt oud-leerkracht Wim van Haaster. Je kunt niet meer gewoon genieten van een boek als je moet nadenken over zinsbouw en thema. ‘Ik ben geen tegenstander van begrijpend lezen, maar het is compleet doorgeslagen. Het leesplezier wordt eruit geslagen door alle doorgeschoten bevragingen over een boek.’ Voordat je mag beginnen met lezen, begint het vaak al met een stappenplan, legt hij uit. ‘Kijken naar de titel en de illustraties en voor­spellingen doen over de inhoud. Wat voor tekst is het? Afhankelijk van de soort tekst, bepalen leerlingen hun leesstrategie. En pas dan als laatste stap mag een leerling gaan lezen, ontdaan van alle verwondering of nieuws­gierigheid en lamgeslagen door alle vragen. Op zijn eigen school ging Van Haaster tevergeefs met de directie de discussie aan over het nut van begrijpend lezen en de gebruikte leesmethode ‘Dat werkte niet. Maar ik ben eigenwijs. Ik zei tegen de leerlingen; de eerste vijf stappen slaan we over.’

Niet te ingewikkeld

Joanneke Prenger is leerplanontwikkelaar Nederlands bij SLO en coördinator van het Landelijk Netwerk Taal. Zij pleit ervoor om niet te moeilijk te beginnen, zeker bij kinderen die niet van lezen houden. ‘Is het erg als ze Dagboek van een loser of de boomhutserie lezen? Dat zijn rijk geïllustreerde stripachtige boeken waarvan echte literatuurliefhebbers zullen zeggen dat het niet mag. Maar als je een kind daarmee aan het lezen krijgt, is het prima. Dan kun je als leraar klassikaal een boek lezen dat wat rijker van taal is
om ze ook daarmee kennis te laten maken onder begeleiding. Zo breng je ze steeds een stapje hoger.’

Ook middelbare scholen zouden niet direct het hoogste moeten eisen. ‘Er is niets mis met een graphic novel. Niet iedere leerling wil meteen ­Multatuli lezen, al kun je ze wel kennis laten maken met zo’n schrijver. Het is leuk als ze buiten hun grenzen willen kijken en een paar hoofdstukken proberen, maar dring de Max Havelaar niet tot de laatste bladzijde op omdat het moet.’

Schaf leeslijst niet af

Kinderen vinden lezen in hun jonge jaren bijna allemaal leuk, zegt Luc Koning van Pravoo die hier onderzoek naar doet. ‘De afname van de lees­motivatie begint te komen in groep 7 en 8 en op de middelbare school. Ze gaan dan puberen en het boek krijgt steeds meer concurrentie van de smartphone en de iPad. Het is soms een worsteling om ze dan goede boeken te laten lezen, hoewel die er wel zijn.’

De leeslijst afschaffen? Daar is hij geen voorstander van. ‘Je gooit dan heel veel (wereld)literatuur als ballast overboord. Rekenen hoeft ook niet leuk te zijn, lezen ook niet per se. Wel mag er wat mij betreft wat minder aandacht komen voor begrijpend lezen in de onderbouw van de basisschool en wat meer voor belevend lezen. Belangrijk is dat kinderen aan de binnenkant van hun ogen de film zien van wat ze gelezen hebben.’