Bezig met laden...
In tijden van polarisatie is het belangrijk voor leerlingen om kennis te maken met andere perspectieven. Maar hoe doe je dit als leraar? In dit artikel presenteren Tim Huijgen en Bertjaap van der Ploeg een viertal praktische manieren.
Karel de Grote werd in 800 tot keizer gekroond, Balthasar Gerards vermoordde in 1584 Willem van Oranje en in 1944 werd Anne Frank ontdekt in het Achterhuis in Amsterdam. In het geschiedenisonderwijs is het verklaren van handelingen van historische personen erg belangrijk. Hierbij is het noodzakelijk dat leerlingen een historisch perspectief kunnen nemen. Hoe zag het leven van Anne Frank eruit? Waarom werd zij eigenlijk opgepakt? Door het stellen van dit soort vragen verplaatsen leerlingen zich in een persoon waardoor zij kunnen verklaren hoe mensen in het verleden naar de wereld keken en hoe zij reageerden op gebeurtenissen.
Het innemen van een historisch perspectief is niet alleen belangrijk bij het verklaren van historische gebeurtenissen. Het helpt ook leerlingen zich te verplaatsen in mensen met andere standpunten, meningen en ideeën. In onze huidige diverse en multiculturele samenleving is een perspectief kunnen nemen daarom voor leerlingen een cruciale vaardigheid om te leren. Waarom trekken tegenwoordig sommige mensen standbeelden omver? Waardoor is er discussie over zwarte piet? Wat de bestorming van het Amerikaanse Capitool goed laat zien: onbegrip over elkaars standpunten leidt vaak tot gewelddadige confrontaties.
Curriculum.nu stelt daarom voor om al in de onderbouw van het primair onderwijs leerlingen te leren dat zij situaties en gebeurtenissen vanuit verschillende perspectieven kunnen bekijken en hoe denkbeelden kunnen verschillen met die van henzelf.
Geschiedenislessen in het primair en voortgezet onderwijs bieden volop ruimte om leerlingen kennis te laten maken met andere perspectieven, maar hoe pak je dit aan als docent?
1. Het Vreemde Verleden
Bij deze aanpak, ontwikkeld door Tim Huijgen, begint de leraar met een bron (bijvoorbeeld een afbeelding, video, of tekst) die leerlingen in eerste instantie vreemd vinden. Waarom dronken in de Middeleeuwen kleine kinderen bier? Waarom werden Amerikaanse vrouwen in bikini op het strand gearresteerd in de jaren 1920? Er kunnen ook actuele bronnen worden gebruikt om leerlingen bijvoorbeeld te laten ervaren dat het Arabische weekend vaak valt op vrijdag en zaterdag in plaats van zaterdag en zondag, zoals in Nederland. In de tweede fase gaan de leerlingen, samen met de leraar, de (historische) context creëren. Hoe zat het met de waterkwaliteit in de Middeleeuwen? Welke wetten golden er in de Verenigde Staten in het begin van de twintigste eeuw? In de laatste fase bestuderen leerlingen opnieuw de bron, maar moeten ze bij het verklaren van de bron gebruik maken van hun context-kennis.
2. Inlevingsopdrachten
Populair in het basisonderwijs en in de onderbouw van het VO zijn inlevingsopdrachten. “Stel je voor: je bent een soldaat in een loopgraaf tijdens de Eerste Wereldoorlog. Schrijf een brief naar het thuisfront hoe het met je gaat.” Dit is een motiverende en praktische werkvorm. Toch plaatsen wij een belangrijke kanttekening. Combineer dit soort opdrachten altijd met historische bronnen waaruit leerlingen hun informatie moeten halen. Anders is de kans groot dat leerlingen blijven redeneren vanuit hun eigen leefwereld en hun eigen gevoelens vertalen naar hoe een historische persoon zich zou hebben gevoeld. Hiermee houden zij geen rekening met de historische context en leven ze zich dus niet écht in in een ander perspectief. Een ‘slecht’ voorbeeld uit een basisschoolmethode is de opdracht: “Stel je voor: jij bent Bataaf. Zou jij in het Romeinse leger gaan? Waarom wel of niet?” Een beter voorbeeld is te vinden in een andere methode en geeft leerlingen eerst een aantal bronnen met verhalen over kinderen in Kamp Westerbork en laat ze daarna een pagina uit hun dagboek schrijven.
3. Bekijk het van de andere kant
In tekstboeken voor het schoolvak geschiedenis worden vaak historische bronnen opgenomen, maar zelden geven deze bronnen een conflicterend beeld bij een historische gebeurtenis. Dit is echter nuttig om te doen doordat leerlingen hierdoor leren dat er andere beelden en perspectieven bestaan. Hoe krijgen Spaanse kinderen eigenlijk les over de 80-jarige Oorlog? Noemen ze in Spanje deze oorlog ook de “Nederlandse Opstand”? Hoe verschillend kijken een arbeider en een fabriekseigenaar naar het proces van industrialisatie? Zijn er verschillen en overeenkomsten? Een mooi voorbeeld uit een methode is de opdracht om leerlingen zich te laten verplaatsen in de rol van journalist en te kiezen uit vier ooggetuigen die het begin van de Tweede Wereldoorlog meemaakten. Op deze manier ontstaat er binnen een groepje leerlingen een uitwisseling van verschillende ‘beelden’.
4. De Vissenkom
Dit is een werkvorm waarbij een groep leerlingen in het midden zit en de rest in een ‘buitencirkel’. De middengroep kan over leerstof discussiëren of bespreken hoe je een bepaald probleem aanpakt terwijl de andere leerlingen niets mogen zeggen totdat de middengroep klaar is. Johan Sandahl, een Zweedse onderzoeker, gebruikte het format van deze werkvorm en formeerde groepjes leerlingen. Iedere groep kreeg specifieke politieke standpunten over een onderwerp (welvaartstaat). Na 30 minuten voorbereiding stuurde een groep een afgevaardigde naar de gemixte middengroep om te discussiëren, zodat de verschillende gezichtspunten duidelijk werden. Op ieder moment kan een groep wisselen van afgevaardigde, maar alleen de leerlingen in de gemixte middengroep mogen discussiëren.
Meer lezen?
Meer informatie over de aanpak van het Vreemde Verleden is hier te lezen.
Een artikel van Johan Sanhdal met een beschrijving van de Vissenkom is hier te lezen.
Over de auteurs
Dr. Tim Huijgen is universitair docent en lerarenopleider bij de Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen, Rijksuniversiteit Groningen.
Bertjaap van der Ploeg, MA is hogeschooldocent geschiedenis aan Hogeschool KPZ.
Reacties