Bezig met laden...
“Er zit zoveel rijkdom in je klas”, weet Rigoberta Mejia Sian. Denk aan verschillen tussen gezinnen als het gaat om kleur, religie, geaardheid, gender of (mentale) gezondheid. Gesprekken over die verschillen kunnen schurend zijn. Met de Leeswijzer voor diversiteit en inclusie in jeugdliteratuur kun je jeugdliteratuur inzetten als veilig vertrekpunt om het gesprek aan te gaan met kinderen en hun kennis en inzichten te geven over diversiteit. Deze tool is ontwikkeld door Stichting Lezen en Sara Van den Bossche (Tilburg University).
Als boeken de indruk wekken dat één soort persoon de standaard is en bepaalde identiteiten er niet toe doen, kan dat grote impact hebben op het zelfbeeld en de zelfwaardering van een opgroeiend kind. Dat vindt ook Sara Van den Bossche, universitair docent aan het departement Cultuurwetenschappen, onder meer gespecialiseerd in jeugdliteratuur. Zij is in 2016 een overzichtsstudie gestart naar diversiteit in jeugdliteratuur. De uitkomst is in 2020 gepubliceerd als ‘Jeugdliteratuur door de lens van etnisch-culturele diversiteit’, dat Sara samen met collega Anne Klomberg schreef.
“In de overzichtsstudie leggen we onder meer dankzij inzichten vanuit de cognitieve literatuurwetenschap uit waarom mensen in hokjes denken, waarom we de noodzaak voelen om anderen te categoriseren. In de oertijd kon je dankzij deze eigenschap inschatten of je een mogelijke bedreiging zoals een sabeltandtijger of mammoet tegenover je had. Je moest binnen enkele seconden vaststellen of iets te vertrouwen of gevaarlijk was. Dat zijn neurale patronen die heel sterk ingebed zijn, maar deze reflex hebben we tegenwoordig minder nodig. Nu gebruiken we deze eigenschap vaak overbodig. Bewustwording daarvan is heel belangrijk: mensen voelen zich van nature veilig bij wat ze herkennen en in de spiegel zien, maar vraag je af of je niet te snel een oordeel velt over iemand. Sta je open om nuance aan te brengen in je eerste oordeel?”
Loep, spiegel, verrekijker en kompas
Uit deze studie is de Leeswijzer nu ontwikkeld tot een concretere tool. De Leeswijzer werkt met beeldende instrumenten om mee aan de slag te gaan: de loep, de spiegel, de verrekijker en het kompas. Met de loep kijk je eerst naar de groep of maatschappij zoals die in het boek beschreven is. Sara: “De loep stuurt aan om op zoek te gaan naar de tegenstellingen in jeugdboeken. Zonder conflict is er immers geen plot.”
Rigoberta Mejia Sian is naast leerkrachtondersteuner ook leescoördinator op een openbare basisschool in Utrecht. Zij testte de Leeswijzer en is enthousiast. Zij vult aan: “Met de loep kijk je bijvoorbeeld naar de beschreven maatschappij. Welke regels gelden daar? Wat zijn de meningen die gedeeld worden? Je zoomt in op de situatie en kunt op zoek gaan naar overstijgende thema’s, zoals onenigheid tussen mensen, verzet van de mens tegen regels of de maatschappij.” Vervolgens kun je het boek verder uitdiepen met de spiegel en verrekijker. “In spiegels vinden leerlingen herkenning, het is belangrijk dat iedereen zich (deels) kan identificeren. Met de verrekijker kun je mensen die een andere beleving hebben dan de jouwe, dichterbij halen. Hiermee is het mogelijk om personen die verschillen van jou qua kleur, cultuur, gender enzovoorts goed te bekijken en zo meer begrip en inzicht te krijgen in iets dat misschien nog niet (goed) bekend is”, licht Sara toe. “Door via boeken die diversiteit te leren kennen, wordt het brein flexibeler. Dat kan helpen om het hokjesdenken te overstijgen.”
Rigoberta vindt de verrekijker heel sterk: “Iedereen herkent denk ik wel het gevoel ergens niet bij te horen, of dat nou om zichtbare of onzichtbare eigenschappen gaat.
Met de verrekijker kun je richting kinderen erkennen dat iets in eerste instantie misschien ‘vreemd’ lijkt in hun leefwereld, want dat is begrijpelijk als iets nog onbekend is. Tegelijkertijd geef je ze met behulp van jeugdliteratuur nieuwe kennis en inzicht over ‘dat vreemde’. Hiermee bevorder je ook hun sociaal-emotionele ontwikkeling. Je leert ze nadenken en reflecteren.”
Met het kompas stuur je vervolgens op de morele ontwikkeling. Rigoberta: “Het uiteindelijke doel is ze op te leiden tot ontwikkelde, zelfdenkende, kritische burgers, die kunnen meevoelen met en zich inleven in anderen. Met de Leeswijzer heb je invloed op hoe kinderen naar zichzelf en de wereld kijken. Je leert ze een mening te vormen met een eigen onderbouwing en dat gebeurt zonder belerend vingertje, want je velt geen oordeel.”
Veilig vertrekpunt
De Leeswijzer helpt om verscheidenheid in boeken bespreekbaar te maken, zonder dat het per definitie persoonlijk of te kwetsbaar wordt. Een boek is een veilig vertrekpunt, omdat iedereen over hetzelfde verhaal praat. Rigoberta: “Tegelijkertijd zet je de deur wel open voor hele persoonlijke verhalen van leerlingen, als ze die willen delen.” Sara geeft aan dat het daarbij kan helpen om jezelf kwetsbaar op te stellen. “Je kunt me zien als witte, hoogopgeleide persoon, maar wat je niet ziet, is dat ik queer en neurodivergent ben. Weinig mensen voldoen aan alle standaarden. Velen hebben wel een element waardoor ze bij een minderheid horen.”
Rigoberta beaamt dat: “Mijn leerlingen komen uit een milieu waar vrouwen over het algemeen op een bepaalde leeftijd in het huwelijk treden en een gezin stichten. Mijn leerlingen vinden het heel vreemd dat ik als vrouw van 31 nog single ben en geen kinderen heb.” Zelf met verscheidenheid aan de slag? Gebruik de Leeswijzer om het gesprek op gang te brengen.
Bij de Leeswijzer worden lesmaterialen ontwikkeld zoals video's met voorbeelden hoe je de instrumenten kunt inzetten. Deze geven inzichten en helpen je verder om met een boek aan de slag te gaan. Raadpleeg de Leeswijzer en de bijkomende materialen.
Reacties