‘Zelfontdekkend leren heeft niet gebracht wat werd gehoopt’

Maarten Huygen was jarenlang verslaggever, correspondent en onderwijsredacteur bij NRC. In zijn boek ‘Nog wat geleerd vandaag?’ schetst hij een duidelijk overzicht van de geschiedenis van het onderwijs, waarin het belang van het onderwijzen van kennis eindelijk terug blijkt te keren. Na meer dan een eeuw experimenteren met zelfontdekkend leren, kunnen we tot de conclusie komen dat dit voor Nederland niet heeft gebracht wat werd gehoopt. Grote ongelijkheid, te weinig basiskennis en een lerarentekort zijn het gevolg. 

Maarten woonde zelf jarenlang in Amerika, waar zijn kinderen ook naar school gingen. Daar volgde hij het onderwijs op de voet, waar de trend van het aanleren van vaardigheden steeds meer ruimte kreeg ten opzichte van pure kennisoverdracht. Maarten vertelt: “Het idee ontstond dat oefenen niet leuk zou zijn en dat kinderen meer zouden leren door zelf te ontdekken.” Dit progressieve gedachtegoed kwam eind twintigste eeuw ook naar Nederland. 

Het beeld van ‘kindgericht’ onderwijs sprak vooral hoogopgeleide ouders aan. Het ontdekkingsgericht leren werd populairder dan ooit: alles dat met discipline te maken had, was ouderwets. Scholen met bijzondere onderwijsvormen kregen de vrijheid om het te ‘proberen’. Maarten legt uit: “Het deels verworpen plan voor curriculumherziening Onderwijs 2032 leunde sterk op de 21ste-eeuwse vaardigheden: kinderen moesten vaardig worden in onder meer samenwerken, mediawijsheid en onderzoeken.”

Kennisrijk onderwijs

Als vrij snel bleek, zowel in Amerika, als in Nederland dat door onderzoekend leren de resultaten van het onderwijs enorm daalden. Wat op een aantal scholen werkte, bleek niet het geval op alle scholen. Uit onderzoek blijkt dat juist kennis noodzakelijk is. Maarten: “Het aanleren van vaardigheden kan niet zonder een bepaalde kennisbasis. Het overdragen van deze kennis is de allerbelangrijkste taak van de leraar. Kinderen kunnen dit niet zelf. Je kunt niet van kinderen verwachten, dat zij zelf kunnen bepalen wat ze willen leren.” 

De verwaarlozing van kennisoverdracht vergrootte ook de ongelijkheid tussen kinderen. Kinderen werden afhankelijker van de kennis van ouders. Dat betekent dat kinderen van hoogopgeleide ouders door ‘het nieuwe leren’ de minste schade opliepen. En dus gooien steeds meer landen vandaag het roer weer om en keert het onderwijs terug naar de basis, namelijk het overbrengen van kennis. 

Status van de leraar

Een ander gevolg was het lerarentekort. De rol van de leraar veranderde van centrale persoon voor een klas met kinderen in nette rijen, in een begeleider van een klas met groepjes kinderen. Bij het 21ste-eeuwse denken hoorde immers geen klassikale leraar, maar een sturende coach. Door deze verandering werd er anders gekeken naar het beroep van leraar. De leraar verloor zijn aanzien en respect. 

Volgens Maarten Huygen is er nu gelukkig een beweging gaande die van de leraar weer een echte onderwijzer wil maken: “De leraar als centrale kracht voor de klas met een kennisrijk onderwijsaanbod. Geef de leraar zijn status terug.” Dit vraagt wel iets van de pabo’s. Zo moet meer tijd worden vrijgemaakt voor specifieke kennisvakken. Tegelijkertijd vraagt dit ook meer van de ‘kennisarme’ leraar zelf. Interesse in vakliteratuur en professionalisering zijn een must. 

Evidence-informed

Eén manier om het onderwijs weer kennisrijker te maken, is evidence-informed werken. Dit houdt in dat je als leraar gebruikmaakt van wetenschappelijk onderzoek in combinatie met je eigen praktijkkennis bij het verbeteren van je onderwijs. Iedere school is anders; ook de schoolcontext speelt een rol. De schoolleider is cruciaal. Die zorgt onder andere voor het mogelijk maken en borgen van de verbeteringen en de nieuwe kennis.  

Uit nieuw wetenschappelijk onderzoek is bijvoorbeeld gebleken dat juist voordoen, oefenen en herhalen in oplopende moeilijkheidsgraad, effect hebben op de kennis van kinderen. Denk hierbij aan expliciete directe instructie. Het korte termijngeheugen kan ongeveer vier items tegelijk bevatten. Een tekst wordt pas begrepen wanneer meer dan 95% van de woorden bekend is. Maarten legt uit: “Strategieën aanleren om een tekst te kunnen begrijpen helpt niet: een leerling moet de woorden kennen. Wie eenmaal een raamwerk van kennis en woorden in zijn lange termijngeheugen heeft opgebouwd, onthoudt nieuwe kennis beter.”

Plezier in leren

Op de vraag of die ouderwetse manier van lesgeven niet saai is voor kinderen, zegt Maarten: “Leren is niet altijd leuk, maar ook niet altijd saai. Het geeft kinderen juist voldoening en motivatie als ze door oefenen en herhalen iets beheersen. Gebruik maar eens een wisbordje of een bal om de tafels te oefenen. Bovendien vinden kinderen oefenen, trainen en herhalen leuk. Kijk maar naar de voetbaltraining!” 

Als voorbeeld verwijst hij nog naar de Alan Turingschool in Amsterdam, één van de nieuwe scholen die het roer met succes heeft omgegooid en kennisrijk onderwijs geeft. “Het gaat hier niet om één specifieke lesmethode, maar om lestechnieken die kennis overdragen en rekening houden met de verschillen tussen korte en lange termijngeheugen. Laten we stoppen met het aanpassen van lesstof aan de belevingswereld van kinderen. Laten we nieuwe werelden creëren!” 

Meer weten over wetenschappelijk onderzoek?

• Onderwijs Maak Je Samen (Congres: Kennis is cool! 10-04-2024)
• ResearchED (Congres Nederland 2024 22-06-2024)
• Stichting Lezen
• NRO (Congres Zoom in en uit op onderwijskansen 15-05-2024)
• Website onderwijskennis.nl

Leestips

• Marcel Schmeier - Expliciete Directe Instructie 2.0
• Jose Schraven - Zo leer je kinderen lezen en spellen
• Eva Naaijkens & Martin Bootsma - Bijna alles wat je moet weten over thematisch onderwijs
• Hans Puper, Maartje Visser & Tessa de With - Woordenschatonderwijs