Van burgerschapsmomenten naar samenhangend burgerschapsonderwijs

De basis van goed burgerschapsonderwijs is al aanwezig op de meeste scholen. Toch zoeken veel schoolteams naar manieren om hier samenhangend en inspirerend burgerschapsonderwijs van te maken. Met het Masterplan basisvaardigheden helpt het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap daarbij. “Door kritische vragen van de onderwijscoördinator van OCW konden we onze democratische principes koppelen aan de nieuwe conceptkerndoelen”, geeft Sijmen Kosten, schoolleider van IKC De Klimboom te Zoetermeer, aan.

Iedere school streeft naar een fijne, sociale sfeer in de klas, waarbij elke leraar zijn leerlingen zo goed mogelijk voorbereidt op hun deelname aan de maatschappij. Dagelijks zijn er vaak wel vele ‘burgerschapsmomenten’, maar mist de samenhang die goed burgerschapsonderwijs kenmerkt. Gelukkig kan een school de hulp van de onderwijscoördinatoren van het ministerie van OCW inroepen, zag ook Kosten. 

Daltonwaarden

Kosten gaat een paar jaar terug in de tijd: “Eigenlijk deden we vanuit de kernwaarden van ons Daltononderwijs – zelfstandigheid, samenwerking, verantwoordelijkheid en reflectie – al heel veel aan burgerschap. We hadden het alleen nog niet gekoppeld aan de conceptkerndoelen van het burgerschapsonderwijs. We gingen daarom op zoek naar verdieping, kennis en samenhang van dit onderwerp. Met des te meer urgentie nadat we een herstelopdracht hadden gekregen van de onderwijsinspectie. We zijn nu overigens weer voldoende beoordeeld.” 

Vleugels met visie

Angèlica Pardoen komt als onderwijscoördinator van OCW op veel scholen en herkent de schets van Kosten. “Burgerschapsonderwijs krijgt pas vleugels wanneer het past bij de brede visie op onderwijs van de school en het op een concrete en samenhangende manier vorm krijgt. Het begint dus bij de school, daar ligt de regie. Ik help als sparringpartner, zodat steeds duidelijker wordt wat de school al doet en in huis heeft, en welk pad het team kan bewandelen om te komen waar het wil staan.”

Kritische kinderen

Kosten vult aan: “In de leerlingenraad en leerlingenarena hadden kinderen bijvoorbeeld al zeggenschap en namen ze verantwoordelijkheid voor een groot aantal zaken op school. De leerlingenraad bestaat uit gekozen leerlingen vanaf groep vijf, de arena bestaat uit twee leerlingen per bouw die wij per toerbeurt kiezen telkens wanneer we feedback verlangen over bepaalde thema’s. Via bordsessies deelden deze leerlingen hun individuele en gezamenlijke successen en zochten naar manieren om als groep nog beter samen te werken. Zo brachten we vanuit ons Daltonconcept al veel democratische principes in de praktijk. Door de kritische vragen van Angèlica werden we ons daar bewust van en konden we ze koppelen aan de nieuwe conceptkerndoelen burgerschap. Uiteraard maakt het onderwijsteam op sommige momenten de keuzes, maar”, benadrukt de schoolleider, “de kinderen zijn altijd zelf betrokken geweest bij de vernieuwing van het burgerschapsonderwijs. In onze ogen logisch: het gaat tenslotte om hen.” 

De uitdaging

Hoe kan een school zijn burgerschapsambities nu daadwerkelijk realiseren? Dat vraagt niet alleen om kennis over burgerschap maar ook om nulmetingen, methoden en evaluaties. “De mensen van het Expertisepunt Burgerschap hebben ons daar goed bij geholpen”, geeft de schoolleider aan. “Door hun kennis en ervaring met de burgerschapsopdracht van scholen, staan ze je uitstekend bij met allerlei praktische, theoretische, technische en filosofische vraagstukken. We hebben regelmatig met hen overlegd over de richting en welke stappen we het beste konden zetten. De inbreng van het expertisepunt zorgde ervoor dat onze aanpak tot stand kwam met kennis uit de wetenschap en praktijk, en past bij onze school. 

“Op een gegeven moment merkten we dat we door de gesprekken met het expertisepunt en OCW ver waren gekomen, maar dat het een uitdaging werd om het hele team mee te krijgen”, blikt Kosten terug. “’Nee hè, komt er nu weer iets bij?’, was soms de reactie. Begrijpelijk, iedereen weet dat er aan alle kanten aan onderwijsprofessionals wordt getrokken. Met behulp van een externe partij kregen we het gehele schoolteam weer op één lijn. We zien burgerschap nu allemaal als een vanzelfsprekend onderdeel van de school.”

Verankerd in de grondwet

Het team van de Klimboom kan met trots terugkijken op de weg die is ingeslagen en de resultaten die zijn behaald. Maar hoe onderhoud je goed burgerschapsonderwijs? “Door je continu af te vragen wat je doet en waarom; door dat uit te spreken en te delen, hou je het vitaal. Bovendien benutten we bijvoorbeeld de gouden en zilveren weken van het schooljaar. Daarin nemen wij samen met de leerlingen ‘de grondwet’ door. Ja, wij spreken niet meer van regels maar van een grondwet, een positief samenhangend geheel aan schoolafspraken. Want een afspraak is net even anders dan een regel: een afspraak maak je samen. Kan iedereen zich daar nog in vinden, moet er nog iets bij of kan er iets weg? Onze visie is verankerd in onze grondwet: wij nemen burgerschap heel serieus.”

Bij het Expertisepunt Burgerschap kunnen scholen terecht voor hulp en advies bij het verbeteren van het burgerschapsonderwijs. Scholen kunnen kosteloos de hulp inroepen van een adviseur van het expertisepunt.   
Op de website Masterplan basisvaardigheden staan handreikingen, praktijkverhalen en een interventiekaart om onder meer met burgerschap verder aan de slag te gaan www.masterplanbasisvaardigheden.nl/aan-de-slag-met-de-basisvaardigheden/interventiekaart-basisvaardigheden