Thuistalen toelaten op school

Op steeds meer scholen zitten leerlingen die thuis een andere taal dan het Nederlands spreken. Benut die thuistalen, bepleiten Francis Flapper en Siebe ten Have, respectievelijk schoolleider van IKC Sint Jozef in Heerenveen en onderwijscoördinator bij het Masterplan basisvaardigheden van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). “Als de taal er mag zijn, mag jij er zijn.”

Oekraïense vluchtelingen, kinderen van arbeidsmigranten of leerlingen afkomstig uit gezinnen waar meerdere talen worden gesproken: scholen hebben in toenemende mate te maken met kinderen met andere thuistalen dan het Nederlands. Als onderwijscoördinator bij OCW komt Ten Have op veel scholen die hun taalonderwijs voor deze leerlingen willen verbeteren. Een school die hierin de afgelopen jaren al flinke stappen heeft gezet is basisschool IKC Sint Jozef in Heerenveen. Flapper: “Houd die taal niet buiten de deur, maar maak er gebruik van. Uit onderzoek blijkt dat de taal die je van huis uit spreekt, het fundament is waarop je een andere taal leert. Wanneer er ruimte is voor de moedertaal, ontwikkelt het Nederlands zich optimaal.”

“Een kind dat de kans krijgt om in zijn thuistaal de woorden te vinden voor het onderwerp waar de klas mee bezig is, krijgt bovendien meer grip op het leerproces. En de andere kinderen in de klas pikken nog een graantje van die talenrijkdom mee en staan vaker positiever tegenover andere talen als daar op de school aandacht voor is”, vult Ten Have aan.

Welkom

De schoolleider trekt de aandacht voor thuistalen breder: “Kinderen gaan anders naar elkaar kijken. ‘Hé, het klinkt anders, maar het betekent hetzelfde…’ Verschillen worden vanzelfsprekender en de verdraagzaamheid naar elkaar toe groeit.” Ten Have: “Dat start met bewustwording van het hele team op school over de soms onbewuste opvattingen die er zijn over meertaligheid. Niet iedereen is zich ervan bewust dat de thuistaal van een leerling een groot onderdeel is van zijn of haar identiteit. Taal is diep verbonden met onszelf. Via taal kijk je naar de wereld, uit je je gevoelens, leg je contacten, geef je je mening etc. Als de thuistaal niet meer welkom is op school...” Flapper maakt zijn zin af: “Dan krijgt het kind het gevoel dat het niet meer welkom is. Als de taal er mag zijn, mag jij er zijn.” Ten Have verduidelijkt: “Het is niet of-of, het is en-en. Door meertaligheid te omarmen, presteren én voelen kinderen zich beter.”

Zwembandjes

De schooldirectrice geeft een voorbeeld uit de praktijk. “Je behandelt een bepaald onderwerp in de klas en vraagt eerst aan de kinderen: ‘Hoe zeg je dat in het Turks? In het Fries?’ Zo toon je interesse in de kinderen, en het kan net het verschil maken tussen aanhaken bij de les of afhaken. Als je twee leerlingen hebt die dezelfde taal spreken, kun je daar ook gebruik van maken. Laat ze elkaar in hun thuistaal hun voorkennis activeren, uitleggen wat het thema van de les of de bedoeling van de activiteit is en betrek ze daarna weer bij de groep.” Ten Have knikt instemmend. “Er wordt wel eens gezegd: ‘Je moet ze onderdompelen in de taal.’ Dat betekent niet dat je leerlingen in het diepe kan gooien met alleen Nederlands, terwijl ze al een andere taal spreken. De thuistaal wordt gelukkig steeds vaker ingezet als zwembandje, waarmee ze het Nederlands juist sneller en beter leren.”

Familie 

“Aandacht voor de thuistaal heeft bovendien grote gevolgen voor de communicatie in gezin en familie”, aldus de Friese schooldirecteur. “Wanneer kinderen de thuistaal niet goed beheersen, kunnen ze in de toekomst vaak niet goed met hun ouders of grootouders communiceren. Een anderstalig teamlid van ons vertelde ooit over haar broers die niet met hun vader konden praten op diens sterfbed. Hartverscheurend.” Met Flappers anekdote komt de rol van ouders aan bod. “Betrek ze bij het leren, bijvoorbeeld door woorden en concepten die in de klas worden behandeld mee te geven naar huis om te bespreken in de thuistaal. Zo leren kinderen nieuwe woorden, zowel in het Nederlands als in hun thuistaal.” Op IKC Sint Jozef volgen de ouders onder leiding van een leesconsulent van de bibliotheek ieder jaar een workshop over het hoe en waarom van voorlezen. Daarnaast vertolken ouders op school poëzie en zingen zij in hun moedertaal, de taal waarin ze zich het beste kunnen uitdrukken. En de moeder die geen Nederlands spreekt maar wel iets wil betekenen op school, helpt met het klaarmaken van schoolfruit voor de klassen. “De taal is welkom, de cultuur is welkom, iederéén is welkom”, vat Flapper samen. “Een kind komt pas tot leren wanneer het zich thuis voelt.”

Expertise

Flapper ziet dat er geen grote programma’s nodig zijn om meertaligheid een plek te geven. “Maar uiteraard kun je de kans niet laten liggen om expertise in huis te halen waar je dat nog niet hebt. Wij hebben daarom samengewerkt met Prof. Joana Duarte, lector Meertaligheid & Geletterdheid van NHL Stenden.” Ten Have vult aan: “Er zijn veel praktische handreikingen, webinars en podcasts te vinden om je te verdiepen in meertaligheid. Dus ga daar vooral mee aan de slag. Want met deze kennis kun je echt het verschil maken voor leerlingen.” 

Inspiratie

Op zoek naar meer inspiratie over dit onderwerp? 

Het handboek Meertaligheid in het basisonderwijs: https://openresearch.amsterdam/image/2023/7/18/handboek_meertaligheid-771926061.pdf

Omroep Friesland (Omrop Fryslân) heeft van IKC Sint Jozef de documentaire ‘1 school, 17 talen’ gemaakt: https://youtu.be/FJrrB04E49k?si=ieAyGevohmni4Vx0