Kansengelijkheid: een kwestie van verwachtingen

Hoe kun je als leraar de kansengelijkheid in het primair onderwijs bevorderen? ‘Belangrijk zijn de verwachtingen die jij als leraar van de leerling hebt én die het kind van zichzelf heeft’, stelt Anton Bakker, die zich binnen SLO bezighoudt met kansengelijkheid.

Schoolsucces zou niet afhankelijk moeten zijn van de achtergronden van leerlingen, zoals het inkomen of opleidingsniveau van hun ouders, vinden we in Nederland. Maar dat is vaak wél zo en dit probleem wordt niet kleiner. Integendeel, de kansenongelijkheid neemt toe in het Nederlandse onderwijs. ‘Op dit moment speelt de achtergrond van leerlingen een rol in schooladviezen, in de verwachtingen die leraren van hun leerlingen hebben en in het onderwijsaanbod dat kinderen en jongeren krijgen’, stelt Anton.

Bied nieuwe ervaringen

Kinderen die thuis geen Nederlands spreken, die vanuit huis niet in contact komen met kennis en cultuur of nooit buiten de eigen wijk komen, hebben een andere beginsituatie dan leerlingen die dit allemaal wél meekrijgen. Anton benadrukt echter dat het te kort door de bocht is om te spreken over kansrijke en kansarme leerlingen. ‘Als je tweetalig bent opgegroeid of als je kennis hebt van verschillende culturen heb je in een bepaald opzicht ook een voorsprong.’ School kan er wel aan bijdragen dat de verschillen tussen leerlingen niet groter worden of zelfs worden verkleind. ‘Bijvoorbeeld door leerlingen nieuwe ervaringen te bieden, hun kennis uit te breiden, of door hun taalontwikkeling te stimuleren.’

Differentieer

De vraag is: hoe ga je als leraar om met de verschillende beginsituaties van leerlingen? ‘Om leerlingen gelijke kansen te geven, moet je ze soms verschillend behandelen. Differentiëren dus’, zegt Anton. ‘Dat betekent in dit geval: aansluiten op de diverse beginsituaties. Dat is iets anders dan differentiëren naar niveau. Je werkt dus niet met niveaugroepen, maar bedenkt of je bijvoorbeeld de stapjes naar het doel voor sommige leerlingen kleiner kunt maken en/of je ze extra tijd kunt geven om het doel te behalen. Je legt de lat niet te snel lager. Dat doe je pas als een leerling echt niet verder komt.’

Spreek hoge verwachtingen uit

Het is de kunst om voor ieder kind hoge, maar wel realistische verwachtingen, uit te spreken. Hoge verwachtingen van leraren leiden namelijk tot betere prestaties van leerlingen. ‘Als leraar ben je getraind in het afstemmen op de beginsituatie van leerlingen. Maar het gevaar bestaat dat je vanuit zo’n beginsituatie de verwachtingen van sommige leerlingen – ten onrechte – naar beneden bijstelt. Wees je daarvan bewust en probeer dit te voorkomen! Want anders ontneem je deze leerlingen misschien kansen.’ 

Vergroot de zelf-effectiviteit van leerlingen

Ook de verwachtingen die een kind heeft van zijn eigen mogelijkheden hebben invloed op zijn resultaten. ‘Op school leert hij – bewust en onbewust – of hij een specifiek doel kan bereiken of een bepaalde taak kan voltooien’, vertelt Anton. ‘Dit wordt zelf-effectiviteit genoemd. Leraren kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het vergroten hiervan.’ Zelf-effectiviteit kan op verschillende manieren worden verkregen. Zo is de aanmoediging van anderen een belangrijke bron van zelfeffectiviteit. ‘Het gaat er niet om dat je als leraar voortdurend met complimenten strooit. Je kunt beter zichtbaar maken wát leerlingen leren en hen uitdagen om vervolgens de volgende stap te zetten’, legt Anton uit. 

Ook rolmodellen, mensen die op de leerlingen lijken, zorgen voor meer gevoelens van zelf-effectiviteit. ‘Als je vrouwen in de klas uitnodigt die in de techniek werken, laat je aan meisjes zien dat zij later ook een technische baan kunnen krijgen’, geeft Anton als voorbeeld. ‘Zo draag je bij aan kansengelijkheid tussen jongens en meisjes.’ Tot slot is het belangrijk dat leerlingen positieve ervaringen hebben, dat ze merken dat iets lukt. Een breed curriculum kan hieraan bijdragen. Het zorgt ervoor dat leerlingen niet alleen kunnen excelleren in taal en rekenen, maar bijvoorbeeld ook in sport, cultuur, natuur, techniek. ‘Leerlingen zijn heel verschillend qua talenten, karakter, interesses. Voor hun ontwikkeling is het óók van groot belang dat zij gewaardeerd worden in wie zij zijn en wat zij kunnen en dat hun nieuwsgierigheid wordt geprikkeld. Hierdoor neemt hun motivatie voor school toe. En een hoge motivatie is een belangrijke voorspeller van betere prestaties.’

Website biedt overzicht

Als leraar heb je dus een belangrijke rol bij het bieden van gelijke kansen. ‘Tegelijkertijd kun je de kansenongelijkheid in het onderwijs niet in je eentje oplossen. Er zijn veel andere factoren die kansenongelijkheid in de hand werken, op het niveau van het onderwijsstelsel, de school en de klas‘, stelt Anton. SLO heeft kennis over (het bevorderen van) kansengelijkheid verzameld, gebaseerd op wetenschap, praktijk, beleid en maatschappelijke ontwikkelingen. Een overzicht is te vinden op de website: www.slo.nl/thema/meer/kansengelijkheid. 

Dit artikel is verschenen in PrimaOnderwijs nr. 5 'Kansengelijkheid'.