Gouden lijntjes als basis voor een veilig leerklimaat

Een kind komt pas tot leren als het zich veilig voelt. Dat is natuurlijk logisch, maar wat doe je als sommige kinderen in je klas zich niet op hun gemak voelen? Als roddels en pesterijen aan de orde van de dag zijn? Wendy Fok van Dramataal weet er wel raad mee. Door het hele land verzorgt ze groepslessen en docententrainingen in het primair onderwijs rondom dit thema. Ook speelt ze voorstellingen in het voortgezet onderwijs.

Dramataal ontstond niet van de ene op de andere dag. Fok: “Het begon allemaal met een workshop improvisatietheater op een basisschool uit de buurt. Die ene workshop werden er al gauw meer. En hoe verschillend de groepen ook waren, er was altijd één gemene deler: binnen de werkvormen die ik aanbood, gebeurde er van alles in de groepsdynamiek. Als kinderen gemengde drietallen moesten vormen, deden ze dat allemaal op hun eigen manier. De een rende direct naar haar beste vriendin en zocht er daarna nog doelgericht een jongen bij. De ander bleef afwachtend staan. Al dat gedrag ben ik gaan benoemen. Waarom doe je wat je doet? Wat doet jouw gedrag met je klasgenoot? Wat voel je in je eigen lijf als je deze opdracht moet uitvoeren?”

Spiegel

Dramataal richt zich tegenwoordig helemaal op groepsprocessen en de sociaal-emotionele thema’s die daarmee verband houden. Fok legt uit waarom ze dat zo belangrijk vindt: “Basisscholen staan echt wel stil bij thema’s als vriendschap, groepsgedrag of eerlijkheid. Vaak ligt de nadruk dan alleen op de informatie voor het brein: in de klas hangen posters en de leerkracht voert een groepsgesprek over het thema. Zelf denk ik dat de boodschap beter binnenkomt als kinderen hem ook voelen in hun hart. Daarvoor moeten ze in de spiegel kijken. Dramataal voorziet hen van die spiegel.”  

Fok ontwikkelde onder andere een lessenpakket voor het basisonderwijs. “De kinderen gaan eerst met allerlei spelvormen aan de slag. Terwijl ze bezig zijn, benoem ik wat er onderling gebeurt. Ik gebruik nieuwe woorden en termen om gevoelens, situaties en ervaringen uit te drukken. Omdat we allemaal dezelfde termen gebruiken, komen we in de communicatie dichter en sneller bij de kern. De les is geslaagd als de kinderen met drie gedachten de klas uit lopen: dit is leuk, dit is nuttig en deze mevrouw is veilig. Deze gedachten zijn nodig om de vervolgstappen te zetten.”

Gouden lijntjes

In de lessen die volgen, gaat Fok met de leerlingen de diepte in. “Nu gaat het over kracht en kwetsbaarheid. Pas als ik die zelf laat zien, voelen leerlingen zich veilig genoeg dat ook te doen. En als dan bij ons samen de luiken open gaan, zoals ik dat noem, dan ontstaan de gouden lijntjes. Dan zijn we écht met elkaar in verbinding.”

Gouden lijntjes zijn volgens Fok onmisbaar in het klaslokaal. “Ze vormen de basis voor een veilig leerklimaat. Als er een gouden lijntje is, voelt een leerling zich echt gezien.”

Niet alleen met de leerlingen maakt Fok gouden lijntjes. Gedurende het traject betrekt ze ook de leerkracht en de ouders. Met de leerkracht voert ze een-op-een-gesprekken; de ouders worden uitgenodigd voor een interactieve ouderbijeenkomst. Fok: “Ook hen houd ik een spiegel voor. Daarnaast benoem ik de voorbeeldfunctie die ze hebben. Tijdens deze bijeenkomsten staan, net als in de klas, kracht en kwetsbaarheid centraal. Lach en traan wisselen elkaar af. Na afloop voelen we met z'n allen wat ons te doen staat als verzorger, leerkracht of ouder.”

Effect op de lange termijn

Het is duidelijk dat leerlingen ook op de lange termijn het effect voelen van de gouden lijntjes. Fok: “Ik kreeg laatst een mailtje van een dertiger. Die benoemde dat ze de lessen die ze bij Dramataal leerde, nog steeds gebruikt in haar leven. Ze stelt zich voor met de stevige handdruk die we toen oefenden. En ze geeft aan over gevoelens te durven praten, omdat ze dat toen geleerd heeft.
Een andere oud-leerling mailde dat hij nu, op zijn werk, zoveel mogelijk van zichzelf probeert te delen, zodat hij gouden lijntjes kan maken met de mensen om zich heen. Ook deelde hij dat hij toen geleerd heeft écht naar zichzelf te kijken. Ik vind het echt vet als ik zulke dingen teruglees.”

Startschot voor veiligheid 

Wil je als leerkracht zelf gouden lijntjes met je leerlingen creëren? Dan is er goed nieuws: je hoeft daar echt niet je hele les voor om te gooien. 

Fok: “Wees je bewust van je eigen gedrag. Spreek je leerlingen niet alleen op hoofdniveau aan. Durf ook naar het hartniveau te gaan. Ben je een keer streng, bespreek dan later met een rustige, lage stem wat er precies gebeurde. Benoem ook je eigen aandeel als je voelt dat je te snel of te hard oordeelde. Daarnaast ben je als leerkracht een voorbeeld. Wat je geeft, krijg je terug. Als jij snauwt, doen je leerlingen dat gauw genoeg ook. Hetzelfde geldt voor open zijn: als jij dat bent, kan een leerling dat ook zijn. Je geeft daarmee het startschot voor veiligheid.”

Meer weten over Dramataal? Kijk op www.dramataal.nl