Expertisepunt Burgerschap biedt scholen ondersteuning

Het is belangrijk dat leerlingen uitgroeien tot weldenkende, kritische burgers, die volwaardig participeren in de samenleving. Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) ziet burgerschap als basisvaardigheid en voegde het toe aan het Masterplan Basisvaardigheden. In de gang daarnaartoe werd in augustus 2021 de wettelijke verplichting voor scholen om burgerschapsonderwijs te geven aangescherpt. Het Expertisecentrum Burgerschap gaat leraren en schooldirecties hierbij de helpende hand bieden.

In de nieuwe Wet Burgerschapsonderwijs staat dat leerlingen moeten leren over de basiswaarden van de democratische rechtsstaat. De focus ligt op acht basiswaarden: vrijheid van meningsuiting, gelijkwaardigheid, begrip voor anderen, verdraagzaamheid, autonomie, verantwoordelijkheidsbesef, het afwijzen van onverdraagzaamheid en het afwijzen van discriminatie.

Het leerproces bestaat uit het vergaren van kennis en het ontwikkelen van de competenties die daarbij horen. Denk daarbij aan leren debatteren, omgaan met mensen die anders denken en je eigen mening vormen. De cultuur in de school moet daarmee in overeenstemming zijn. Dat betekent dat de school een plek is waar leerlingen op veilige wijze hun burgerschapsvaardigheden met elkaar kunnen oefenen en leraren de basiswaarden voorleven.

Burgerschap krijgt met de integrale curriculumherziening een grotere plaats in het onderwijsprogramma. Het wetsvoorstel hierover wordt later dit jaar aan de Tweede Kamer voorgelegd.

Senior beleidsmedewerkers Michiel Boele van Hensbroek en Dennis van Velzen van OCW zijn betrokken bij het dossier burgerschapsonderwijs. “Veel scholen besteden al aandacht aan burgerschap, maar de aanscherping door de nieuwe wet maakt burgerschapsonderwijs voor scholen minder vrijblijvend. Uitgangspunt is dat scholen gaan werken aan een curriculum en een schoolcultuur die leerlingen stimuleren met deze basiswaarden te oefenen”, legt Michiel uit.

Nuttig en nodig
De visie van de school op burgerschap speelt een centrale rol. “Zo’n visie vormt de basis voor het in samenhang en doelgericht werken aan burgerschapsonderwijs”, licht Michiel toe. “Scholen oefenen nu vaak versnipperd met burgerschapsvaardigheden. De aangescherpte wet helpt scholen hopelijk om zich bewuster te worden van het benoemen van burgerschapsvaardigheden en ruimte te maken om die expliciet en op doordachte wijze met hun leerlingen te oefenen.”

Dat is mede de reden dat burgerschap een prominente plek heeft gekregen in het Masterplan Basisvaardigheden, geeft Dennis aan. “Naast taal, rekenen en digitale geletterdheid zijn ook de competenties die je opdoet in burgerschapsonderwijs nuttig en nodig om goed te functioneren in de samenleving. Bovendien geeft het masterplan aan dat we beter in beeld willen krijgen wat de uitgangspositie is van onze leerlingen en hoe we deze kunnen versterken. Taal en rekenen vormen de basis. Digitale geletterdheid en burgerschap komen daar nu bij. Niet als aparte vakken, maar verweven in het hele onderwijsprogramma.”

Samenleving in het klein
“Burgerschap gaat ook over het respectvol omgaan met onderlinge verschillen”, vertelt Dennis. “Een school kun je zien als samenleving in het klein. Het is daarom van groot belang dat leraren en leerlingen de uitgangspunten van goed burgerschap ook in de dagelijkse schoolpraktijk hanteren. In het omgaan met elkaar, maar het houdt bijvoorbeeld ook in dat de inspraak van leerlingen goed geregeld moet zijn. Is er ruimte voor ieders mening?”

Michiel vult aan: “Je hebt een waaier aan burgerschapscompetenties nodig om in de samenleving te participeren. Als je dat van huis uit minder meekrijgt, is het des te belangrijker dat school daar structureel aandacht aan schenkt. Het mooie van de aangescherpte wet is dat alle scholen deze opdracht hebben. Hoe het burgerschapsonderwijs er precies uitziet, is aan de school en moet passen bij de visie van de school en de visie die de school heeft op burgerschapsonderwijs.”

Expertisepunt
OCW heeft opdracht gegeven tot de oprichting van het Expertisepunt Burgerschap. Dit expertisepunt, sinds afgelopen zomer operationeel, is een samenwerking tussen Stichting School & Veiligheid (SSV), het Kennispunt MBO Burgerschap, SLO en ProDemos - Huis voor democratie en rechtsstaat. Gezamenlijk ondersteunen ze, elk vanuit de eigen expertise en invalshoek, scholen bij het inrichten van burgerschapsonderwijs. “Binnen het Masterplan Basisvaardigheden gaan basisteams aan de slag om scholen concreet te ondersteunen. Voor het thema burgerschap gebeurt dat vanuit het expertisepunt”, aldus Michiel.

“Bij het expertisepunt kun je terecht voor actuele informatie, tips en inspiratie over het vormgeven van burgerschapsonderwijs. Maak vooral ook gebruik van de helpdesk”, adviseert Dennis. “Je kunt je op de website van het expertisepunt aanmelden voor de nieuwsbrief. Zo blijf je op de hoogte van de laatste ontwikkelingen rondom burgerschap op school, maar ook rond het expertisepunt zelf. Binnenkort wordt de website uitgebreid, onder meer met inspirerende voorbeelden uit het veld.” www.expertisepuntburgerschap.nl

Gelijke kansen voor ieder kind
Ieder kind een gelijke kans geven is een opdracht voor iedereen, niet alleen voor het onderwijs. De verbinding tussen de thuissituatie, de omgeving en de school en daarmee de samenwerking tussen gemeenten, het onderwijs, maatschappelijke organisaties en de rijksoverheid is dan ook belangrijk.

Versterking van het burgerschapsonderwijs levert een substantiële bijdrage in de bewustwording met betrekking tot gelijke kansen. Het Expertisepunt Burgerschap gaat scholen helpen bij het maken van goed burgerschapsonderwijs. Bovendien vinden er, mede vanuit de Gelijke Kansen Alliantie, diverse andere initiatieven plaats. Zo komt er een vervolgonderzoek naar schaduwonderwijs (zoals bijles of examentraining buiten schooltijden). Onderzocht wordt in hoeverre dat kansenongelijkheid vergroot. Samen met Ouders & Onderwijs, de sectorraden en andere betrokkenen wordt geprobeerd de samenwerking tussen ouders en school (ouderbetrokkenheid), te versterken. Bovendien wordt met het programma ‘Tel mee met Taal’ ingezet op het verbeteren van de taalvaardigheid van ouders en het aanmoedigen van een educatieve thuisomgeving.

Neem contact op
Wil je meer weten over kansengelijkheid of school? Of ben je bereid jouw ervaring op dit gebied te delen? Stuur een mail naar: