Burgerschapsonderwijs in het Scheepvaartmuseum door de verbinding van verleden en heden

Burgerschapsonderwijs gaat niet alleen over hoe onze democratie werkt. Het gaat ook over de persoonlijke ontwikkeling van leerlingen, over het vinden van je plek in de maatschappij. Daar kan geschiedenis goed bij helpen. Bij het Scheepvaartmuseum verbinden ze daarom met succes heden en verleden.

Zo’n 30 tot 40 duizend leerlingen per jaar bezoeken met hun klas het museum. Het meest in het oog springend is de replica van het VOC-schip Amsterdam. Hoofd Educatie & Inclusie Stefanie van Gemert: “We hebben een van de grootste maritieme collecties ter wereld met onder meer schilderijen, scheepsmodellen en zeekaarten, en prikkelende tentoonstellingen. We vertellen hier over 500 jaar Nederlandse maritieme geschiedenis en de impact daarvan op het heden.”

Die maritieme geschiedenis is - zichtbaar en onzichtbaar - nog steeds aanwezig in Nederland. “Mensen zien ons vaak als een geschiedenismuseum. Dat klopt, maar met leerlingen gaan we het gesprek aan over hun gedachten en meningen vandaag de dag, over consequenties van gebeurtenissen nu. Het gaat ons om de verhouding tussen verleden en heden. Juist in onze setting met echte voorwerpen en schepen, kun je leerlingen stimuleren daarover na te denken. Dat is ook nog waanzinnig leuk.”

Inleven in een andere tijd

“Docenten willen thema’s als slavernij, kolonialisme en wereldhandel in de klas aan de orde stellen. Maar hoe doe je dat op een goede manier? Bij ons lopen klassen met een ervaren rondleider mee die niet alleen over geschiedenis vertelt, maar je ook laat inleven en nadenken over andere tijden. Hoe is onze wereld veranderd door de acties op zee? Interactie staat tijdens het bezoek voorop, daardoor beklijft het beter dan alleen een verhaal.”

Een van de herijkte vensters in de Canon van Nederland is nu ‘VOC én WIC’; dat is nu één thema.  “In onze programma’s leer je wat de overeenkomsten tussen de Oostindische en de West-Indische Compagnie waren: zo krijgt het begrip ‘wereldhandel’ vorm. Hierbij bespreken onze rondleiders thema’s als oorlog en slavernij. Deze thema’s horen ook bij de familiegeschiedenissen van  leerlingen. We nemen de verantwoordelijkheid om het maritieme verleden aan hun leefwereld te koppelen, waarbij we ook de gevolgen in onze tijd bespreken. Zo komt geschiedenis dichterbij.”

Samenwerken, het gesprek en…actie

Die nadruk op interactie is bewust gekozen: discussie en doen zijn vaste onderdelen in de educatieve programma’s van Het Scheepvaartmuseum. Bijvoorbeeld rondom duurzaamheid, een belangrijk thema in het museum.

Een van de educatieve rondleidingen gaat over de walvis. “We laten zien hoe de walvisvaart vroeger was, en wat de bedreigingen voor de walvis nu zijn, zoals plastic soep. En na de uitleg, komt er actie: wat kun jíj doen? Dan kunnen leerlingen in een bootje van onze partner Plastic Whale het water op om te plastic-vissen."

Burgerschap gaat over samenwerken en samenleven. Door kennis van de geschiedenis kun je dat beter doen.
“Naast rondleidingen door het museum en op het schip, hebben we ook Bootkamp: een programma speciaal voor eerste-klassers. Zo’n duizend brugklassers bezoeken aan het begin van het schooljaar het schip en doen allerlei activiteiten die je vroeger ook op schepen deed, om elkaar beter te leren kennen. Maritieme teambuilding voor klassen, zeg maar.”

Nieuwe inzichten over het verleden opdoen

Het Scheepvaartmuseum heeft veel kennis van de maritieme geschiedenis en die kennis staat niet stil. “We zijn ook een onderzoeks- en kenniscentrum, en werken samen met partners om die kennis te delen. Samen met het Nationaal Instituut Nederlands slavernijverleden en -erfenis verzorgen we jaarlijks een dag voor docenten. Wat óók niet zo bekend is, is dat er in de VOC-gebieden óók slavernij plaatsvond. Vierhonderd jaar geleden richtte J.P. Coen een bloedbad aan op Banda vanwege de handel in foelie en nootmuskaat. Er zijn toen veel mensen vermoord, ontvoerd en tewerkgesteld op plantages.”

Het zijn lastige thema’s. Docenten kunnen in verlegenheid worden gebracht door vragen van leerlingen. Of ze weten niet goed hoe dit in de les te passen. Het museum helpt daarbij. “Wat belangrijk is om te weten is dat kinderen er vaak onbevangen instaan, ze zijn nieuwsgierig. Wij als volwassenen voelen de morele lading van de gebeurtenissen. Voer het gesprek, luister naar hun vragen en probeer je eigen emotie er in eerste instantie buiten te laten.”

Het museum helpt docenten met kennis en rondleidingen, maar ook met online tips en lessen voor in de klas. Welke werkvormen kun je inzetten, welke vragen kun je stellen? “En als het niet lukt om naar ons toe te komen, kan er iemand van ons online live in de klas een programma komen geven.”

Wil jij met je klas naar het Scheepvaartmuseum? Neem eens een kijkje op https://www.hetscheepvaartmuseum.nl/bezoek/onderwijs voor meer informatie.