Aan de slag met OCW als sparringspartner

Henny de Kruif en Wim de Regt zijn blij met de hulp vanuit het Masterplan basisvaardigheden van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). “Dankzij hen hebben we nu middelen om ons burgerschapsonderwijs goed neer te zetten en maken we gebruik van alle kennis die het ministerie heeft.” Ze worden ondersteund door Angélica Pardoen, senior onderwijscoördinator/specialist burgerschap binnen OCW. Onderwijscoördinatoren helpen scholen om met de basisvaardigheden taal, rekenen/wiskunde, digitale geletterdheid en burgerschap aan de slag te gaan.

Henny is projectleider versteviging basisvaardigheden bij de OMO scholengemeenschap Tongerlo, bestaande uit drie scholen: Norbertus (havo/vwo), Gertrudis (vmbo tl en onderbouw havo) en Da Vinci (vmbo). Wim de Regt is manager onderwijs binnen het Gertrudis en lid van de projectgroep basisvaardigheden en expertgroep digitale geletterdheid. In zijn schoolse portefeuille heeft hij levensbeschouwing, maatschappijleer en burgerschap. Hij stuurt onder meer het Gouden Appelsproject aan, één van de burgerschapsactiviteiten van de school.

Samenhang aanbrengen

Vorig jaar november ontvingen Norbertus en Gertrudis subsidie vanuit OCW. Da Vinci ontving het begin dit schooljaar. Henny: “We deden al veel op het gebied van burgerschap, maar de samenhang ontbrak.” Angélica: “Die samenhang is vaak best lastig. Ik zie op scholen hele gave projecten bij verschillende secties, maar de leerlijn, leerdoelen en samenhang ontbreekt.”

Het eerste gesprek met OCW vond plaats toen de scholengemeenschap bezig was met het schrijven van activiteitenplannen voor de scholen. Henny: “Dat eerste gesprek bracht al rust. Angélica gaf aan ‘ga kijken wat je al doet, ga inventariseren, zet niet te snel stappen, bedenk wat je nog nodig hebt en maak gebruik van de expertise die al bestaat. Zo krijg je een beeld van wat je al doet.’ Wat prettig is: je mag je eigen invalshoek bepalen, OCW probeert je niet in een keurslijf hijsen. Je kunt aan de slag met manieren die passen bij jouw schoolpopulatie.”

Kritische vragen helpen

Angélica: “Ik ga scholen in als sparringpartner om ze op weg te helpen om het burgerschapsonderwijs handen en voeten te geven. Scholen die subsidie aanvragen krijgen een onderwijscoördinator toegewezen. Daarna volgt een intake en zoeken we de juiste partij die past bij de vraag van de school.” Voor Gertrudis waren dat het Expertisepunt Burgerschap en ProDemos. Voor Norbertus kwam daar Unesco ook bij. Henny: “OCW vervult de rol van de critical friend. Ze stellen kritische vragen om je verder te helpen. Ze sturen niet, maar bieden een kaart waaruit je keuzes kunt maken.”

De scholengemeenschap heeft naast een projectgroep die een helikopterview over het hele project houdt, expertgroepen per basisvaardigheid ingericht. In de expertgroep burgerschap zitten leden van alle scholen. Deze leden stemmen de leerlijnen die ze ontwikkelen af op de identiteit van de eigen school. “Daarnaast pakken ze veel zaken gezamenlijk op, zodat de identiteit van de scholengemeenschap herkenbaar blijft”, licht Henny toe.

Burgerschap als verbindende factor

Daarna is veel gebeurd, geeft Henny aan. “Op het Gertrudis lopen twee jonge collega’s (maatschappijleer en levensbeschouwing) die al met burgerschap aan de slag wilden. Met de subsidie konden we hen faciliteren. Zij zijn op zoek gegaan naar de verbinding met ander vaksecties. Ze hebben de vierjarige leerlijn ‘samen’ ontwikkeld, een samenvoeging van levensbeschouwing en maatschappijleer. Hierbinnen is burgerschap de verbindende factor. Ze hebben ook de connectie gezocht met andere vaksecties om te kijken wat zij doen aan burgerschap en hoe dat in die leerlijn past. Wim sluit aan: “Hiermee zijn nu 6 à 7 vaksecties actief aan de slag. De overige zijn aan het denken gezet.”

“Dit jaar verfijnen we de leerlijn. We willen ervoor zorgen alle vakken aanhaken en dat het thema zichtbaar wordt in de school. Een adviseur van Expertisepunt Burgerschap is hierbij betrokken”, aldus Henny.

Gouden Appels

Een voorbeeld van een burgerschapsproject is ‘de Gouden Appels’, een schooloverstijgend project. Henny: “We willen niet dat leerlingen van de drie scholen op hun eigen eilandje zitten. Ze komen elkaar later in de maatschappij ook op de werkvloer tegen.”

Wim: “Elke school heeft eigen elementen: de gouden appels. Zo heeft één van de scholen een sterrenkoepel en een andere school een grote tuin van een hectare . Alleen de eigen school maakt er gebruik van en dat willen we veranderen. In februari start een pilot in klas 2. De leerlingen van praktijkonderwijs tot en met gymnasium schrijven zich in voor een workshop met een cyclus van 6 weken. Ze werken tijdens de workshops samen aan een opdracht en leren zo elkaars capaciteiten kennen.” Doelstelling is een keuzeaanbod van vijf gouden appels in de pilotfase, op dit moment wordt nog bepaald welke dat worden.

Tips van Angèlica

• Neem je visie meerdere malen onder de loep. Ga via teambuilding met je team in gesprek over ‘Wie zijn we, wat dragen we uit, wat willen we meegeven?’. Ga aan de slag met een visie die door iedereen gedragen wordt en maak het zichtbaar in de school. Stel jezelf daarbij de vraag: wat willen wij onze leerlingen meegegeven wanneer ze hier de school uitlopen, waarbij er aandacht is voor onze unieke visie, populatie en locatie?
• Doe binnen je team de Quickscan van de PO-raad: https://www.poraad.nl/kind-onderwijs/leergebieden/burgerschap/quickscan-burgerschap-online of VO-raad: https://burgerschap.vo-raad.nl/. De scan laat zien welke bouwstenen je al hanteert. Kijk wat nog ontbreekt wanneer je naar jullie visie kijkt. Gebruik de uitkomsten om de losse elementen te verbinden tot een doelgericht en samenhangend geheel.
• Expertisepunt Burgerschap kan hierna kosteloos helpen met het in kaart brengen met wat je doet. Daarna kun je plannen maken.
• Bekijk de tips van Expertisepunt Burgerschap op https://www.expertisepuntburgerschap.nl/.
• Bekijk op de website van de Onderwijsinspectie, naast de eisen, ook de tips, de video’s, de reflectievragen en de verwijzingen naar handige websites over burgerschapsonderwijs: Hoe uw school aan de slag kan met burgerschapsonderwijs | Peil.onderwijs | Inspectie van het onderwijs (onderwijsinspectie.nl)

Dit artikel is verschenen in PrimaOnderwijs nr. 2 'Burgerschap'