Column Koen: Wie mag burgerschapsonderwijs geven?

In december 2024 staat er een belangrijk Kamerdebat gepland over het adviesrapport van de Expertgroep Burgerschap. Deze groep, bestaande uit docenten, lerarenopleiders en wetenschappers, heeft onderzocht hoe een nieuw kwalificatiedossier voor burgerschap eruit zou kunnen zien. Naast inhoudelijke aanpassingen staan twee vragen centraal: in hoeverre moet burgerschap getoetst worden en welke eisen stellen we aan burgerschapsdocenten?

In eerdere edities van L&B-magazine besprak ik het inhoudelijke voorstel van de expertgroep. De uitvoering hangt echter af van de docent die burgerschap vormgeeft. In sommige gevallen verzorgt een timmerdocent het burgerschaps-onderwijs ‘erbij’ om jaartaakuren te vullen. Soms is de docent niet eens geïnteresseerd in burgerschapsthema’s en maken studenten vrijblijvend opdrachten achter een computer. Zoals de mbo-studentenvertegenwoordiging (JOB) stelt: “Zorg voor professionele burger-schapsdocenten.”  Studenten verdienen deskundige docenten. 

Er heerst brede consensus over het feit dat bovengenoemd voorbeeld onwenselijk is. Waarom gebeurt dit dan nog? Voor veel beroepsvakken in het mbo bestaat er geen lerarenopleiding. Docenten autotechniek of ICT moeten verleid worden de kennis en ervaring uit de praktijk door te willen geven aan de nieuwe generatie. Dit betekent dat zij de beroepspraktijk moeten verlaten om in het onderwijs te gaan werken. Een vierjarig HBO traject en een veran-dering in salaris verhogen de drempel om in het onderwijs te werken. Ook voor bijvoorbeeld hoveniers- of kappersvakken bestaat geen lerarenopleiding. Vreemd om dit dan van collega’s te vragen.  

Toch zijn er verplichte vakken in het mbo waar wél een lerarenopleiding voor bestaat. Denk aan de AVO-vakken zoals Nederlands of rekenen. De inhoud van burgerschap gaat in het voorstel van de expertgroep over de mens (burger) in relatie tot de maatschappij. 

Toevallig zijn er lerarenopleidingen die de Mens en Maatschappij (M&M) centraal hebben staan in de opleiding. Als we studenten serieus nemen, en kwalitatief goed burgerschaps-onderwijs verwachten, dan is het onbegrijpelijk als we geen docent met een opleiding in de M&M-vakken bepleiten. 

Onderzoek laat zien dat voornamelijk inhouden van maatschappijleer en geschiedenis goed aansluiten bij burgerschaps-competenties (Eidhof, Nieuwelink & Gelinck, 2018). Democratie is een essentieel aspect en het volstaat niet om docenten voor de klas te zetten die alleen de praktijk van democratie via nieuwsberichten meekrijgen. Vakkennis én vakdidactiek is nodig om studenten verschillende perspectieven op macht en besluitvorming mee te geven. Lerarenopleidingen in de M&M-vakken hebben maatschappelijke vraagstukken centraal staan. Logisch om van docenten een opleiding in deze vakken te verwachten. Een nieuw kwalificatiedossier vraagt om een herziening van de eisen die we stellen aan burgerschapsdocenten. 

Er is een diversiteit aan trajecten ontstaan om burgerschapsdocenten te professionaliseren. Het Kamerdebat in december zal hopelijk duidelijkheid geven over de toekomst van het burgerschapsonderwijs. Op het gebied van inhoud, toetsing en deskundigheid van docenten. Benieuwd naar de uitkomsten van het debat? Lees dan de volgende editie van Loopbaan & Burgerschap magazine. 

Koen Dogterom is werkzaam als senior begeleider educatieve programma's bij ProDemos. Ook is hij lid van de vakvernieuwingscommissie die eindtermen voor burgerschap heeft geformuleerd.