'In hoeverre ervaren studenten dat hun stem er echt toe doet?'

Als associate lector Wereldburgerschap aan de Haagse Hogeschool doet Carien Verhoeff onderzoek naar hoe de stem van de jongere betekenis krijgt in het onderwijs. En waarom dat belangrijk is voor de (loopbaan)ontwikkeling van studenten.

Onderwijs op het mbo gaat niet alleen over het opleiden voor een beroep, maar ook over het zorgen dat jongeren volwaardig kunnen deelnemen aan de maatschappij. Verhoeff ziet daarom burgerschapsonderwijs en vooral studentenparticipatie als essentieel. “Participatie ondersteunt de drie door Gert Biesta onderscheiden onderwijsfuncties: kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming. In het mbo leiden we studenten op voor een beroep(sveld). Daarbij moeten jongeren niet alleen verantwoordelijkheid kunnen nemen voor de beroepsuitoefening maar ook voor de ontwikkeling ervan. Studenten moeten uitgenodigd worden mee te denken en bij te dragen aan ontwikkeling. Het gaat dus niet alleen om vakkennis opdoen op school, maar ook om ruimte om te kunnen oefenen met het laten horen van je stem. Met het uitoefenen van invloed en ervaren dat je stem ertoe doet laat je jongeren de complexiteit van democratie ervaren en zich daartoe te verhouden.”

Een onderwijsorganisatie is een oefenplek voor jongeren om te ontdekken wat er nodig is, van jezelf en van de school, om te kunnen participeren en bij te dragen aan het collectief, en dus ook aan vraagstukken die in school en de samenleving spelen. “Veel scholen zijn bezig met leerling-participatie, hebben dat in hun beleidsplannen staan, maar in hoeverre ervaren studenten dat hun stem er echt toe doet? Hebben ze daadwerkelijk invloed? Weten jongeren zich in deze (school)context uitgenodigd om mee te doen, mee te denken en te beslissen. Oftewel, hoe demo-cratisch zijn scholen echt? Herkennen jongeren zich in besluiten op klas- curriculum en organisa-tieniveau?”
Verantwoordelijkheid kunnen nemen is volgens Verhoeff een belangrijke ervaring in de ontwikkeling van een jongere. “Waar zie je mogelijkheden, waar ervaar je grenzen, hoe ontdek je daarmee om te gaan? Verantwoordelijkheid nemen en de bereidheid tot ontwikkeling in de beroepscontext vraagt bepaalde competenties. Jongeren, maar ook professionals binnen die (school)context hebben ruimte nodig om die competenties te gaan herkennen, en zich eigen te maken. Als de school alles bepaalt dat er gebeurt, dan leren studenten het af om verantwoordelijkheid te nemen. Daarom is participatie zo belangrijk.”

Drie vormen van participatie

In onderzoek en de praktijk kom je verschillende vormen van participaties tegen. “Gehoord worden is de meest laagdrempelige vorm en komt veel voor. Je hebt het dan bijvoorbeeld over enquêtes waarin de school de jongeren vraagt naar hun mening. Deze vorm levert een bijdrage aan de ontwikkeling van de jongere als jongeren weten waarom ze bevraagd worden en wat met de resultaten wordt gedaan. Weten jongeren waarom je hen bevraagt? Wat zijn de uitkomsten en wat gebeurt daarmee? Als dat onduidelijk is, ervaren jongeren niet dat ze bijdragen. Dat kan ertoe leiden dat jongeren afhaken en minder gemotiveerd zijn om van zich laten horen.

Een verdergaande vorm van participatie is samenwerking tussen de jongeren en de school, bijvoorbeeld door samen een nieuw curriculum te ontwikkelen, of anderszins te werken aan onderwijsverbetering, kennisontwikkeling (onderzoek doen) en beleidsontwikkeling. “Essentieel is dat de relatie gelijkwaardig en wederkerig is. Als studenten daadwerkelijk meegenomen worden en invloed hebben op wat en hoe er geleerd wordt door leraar en student, dan draagt dat bij aan inzicht in het leerproces van individuen en het collectief . Dit vraagt van de student - en de docent - een open en lerende houding en de bereidheid eigen kennis en aannames in te brengen en ter discussie te stellen.”

Voor Verhoeff is het belangrijk dat studenten meedenken, meewerken en mee-ontwerpen. En dat van deze samenwerking álle deelnemers leren, over zichzelf en over het proces. “Op deze manier maak je ook plaats voor een nog verdergaande vorm van participatie waarin studenten uitgenodigd worden ‘the lead’ te nemen waarmee ze kunnen ervaren wat dit vraagt. Ze organiseren zelf bijvoorbeeld workshops of een projectweek, of in de overleg-organen is de voorzitter een student in plaats van een stafmedewerker. Jongeren ontdekken en ervaren leiderschapsvaardigheden die bijdragen aan ontwikkeling van zichzelf, de school en de samenleving.”

Samenwerken

Onderwijs over burgerschap gaat natuurlijk over kennis over democratie en over democratische waarden. Voor Verhoeff gaat het ook over de vraag: ‘hoe kun je zelf positief bijdragen aan verandering?’. “Of het nu gaat over je eigen school, je omgeving of de samenleving. Dan gaat het naast socialisatie ook over emancipatie. Dat laatste is best ingewikkeld. Op school zorgen we dat studenten weten hoe de democratie werkt, maar we laten hen niet altijd ervaren hoe ze daarin een eigen rol kunnen pakken. Met het bewust werken aan participatie in verschillende vormen, zowel informele als in de formele medezeggenschap, doe je dat wel.”

Studenten betrekken bij beleidsplannen of curriculumontwikkeling is voor haar een mooi voorbeeld. “Voor studenten is dat belangrijk, maar ook voor de school. Studenten zitten in de klas en bij een stagebedrijf. Zij ervaren wat wel en niet werkt. En waar ze behoefte aan hebben. Door studenten echt te betrekken worden niet alleen beslissingen beter, maar ervaren zij dat en hoe hun eigen stem ertoe doet.”

Blijvend leren

“Het doel is uiteindelijk dat school bijdraagt aan de ontwikkeling van de jongere”, zegt Verhoeff. “Je moet voorkomen dat je het handelen en de kennis gedachteloos en zonder je te verwonderen, reproduceert. Je wilt juist dat studenten hun kennis in de praktijk kunnen toepassen, hun mening kunnen vormen en sturing kunnen geven aan hun ambities. Daarbij zijn nieuwsgierigheid en verwondering bronnen van onderzoeksvragen voor iedereen in de school. Het gaat er niet per se om dat studenten altijd in the lead zijn, maar studenten moeten wel uitgenodigd worden binnen verschillende contexten met verschillende rollen te experimenteren en zelfkennis op te doen. Hiermee worden de studenten in de gelegenheid gesteld te ontdekken wat in hun ontwikkelingsfase past en wat nodig is om te ontwikkelen en hun ambities vorm te geven.”

“Blijvend leren betekent inzichten verwerven in individueel en het gezamenlijk leerproces. Student, school en stage-instelling brengen verschillende perspectieven en kennis samen en komen tot nieuwe en passende oplossingen voor vraagstukken die in school, beroep en samenleving spelen. Dit vraagt ook van bestuur en management zich uit te spreken en de bereidheid aan dit leerproces van student, stage-instelling en school deel te nemen.”