Column 'Vrijheid van meningsuiting: Ik mag toch zeggen wat ik wil?'

“Alle uitkeringstrekkers zijn uitzuigers”, roept een student door de klas. Je protesteert, maar de student trekt de gouden speelkaart die iedere jongere in z’n mouw verborgen houdt: de vrijheid van meningsuiting. En daar sta je dan, met al je goede intenties. Wat nu?

Het begint met begrenzen: ‘Wat je nu zegt, doet (mij) pijn. Kun je het op een minder kwetsende manier zeggen?’ of ‘Als je je mening op zo’n harde manier geeft, is het voor mij moeilijk om met je te praten. Kun je uitleggen waarover je je zorgen maakt zonder een hele groep mensen over één kam te scheren?’ Om daarna goed met elkaar in gesprek te gaan, is kennis over de democratie nodig. Waarom hebben we een democratie? Waarom bestaat de vrijheid van meningsuiting? 

Waarom een democratie?

Vaak weten studenten niet goed waarom we kiezen voor de huidige vorm van democratie. We doen dat om twee redenen: omdat we de vrijheid willen om samen de koers van ons land te bepalen én omdat we een samenleving willen waarin iedereen in optimale vrijheid kan leven, volgens de waarden en normen die deze samenleving belangrijk vindt. Je wil kunnen kiezen of je in god gelooft of niet, waar je gaat werken, wat je doet in je vrije tijd, wat voor kleding je draagt. Je wil kunnen leven op je eigen manier en veilig zijn terwijl je dat doet. En we willen sámen afstemmen wat we willen voor onze toekomst. Dat betekent geven en nemen: er zitten grenzen aan vrijheid. Want als we één groep alle vrijheid geven om alles te bepalen en alles te doen zoals zij willen, betekent dat dat andere groepen minder vrijheid hebben. Dan hebben we geen democratie meer. 
De democratie beschermt de vrijheid om je eigen levenskeuzes te maken en gezamenlijk onze toekomst te bepalen. Dat werkt alleen als we solidair met elkaar en gelijkwaardig aan elkaar zijn. Daarom zijn vrijheid, gelijk(waardig)heid en solidariteit de basiswaarden van de democratie. 

De functie van vrijheid van meningsuiting 

Vrijheid van meningsuiting beschermt de democratie, zodat er een vrije pers is die de overheid kan controleren. Daarnaast mag de overheid niet zomaar mensen opsluiten die kritiek hebben op de overheid. Dit gebeurt wel in sommige andere landen. Ook zorgt het ervoor dat we met elkaar in discussie kunnen over hoe we onze samenleving willen inrichten, bijvoorbeeld bij inspraakavonden van de gemeente, of op sociale media. 

Grenzen aan vrijheid van meningsuiting

Je mag niet zomaar van alles roepen zonder te letten op de consequenties. Doodsbedreigingen, haatzaaien, opruiing en oproepen tot geweld is bij wet verboden, net als discriminatie, smaad en laster. Als je zomaar wat roept, heeft dat conse-quenties voor de vrijheid en veiligheid van anderen én voor solidariteit en gelijkwaardigheid in de samenleving. 
Er bestaat een spanningsveld tussen de waarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Steeds opnieuw moeten we met elkaar zoeken naar een evenwicht. Dat doe je door samen na te denken over de gevolgen van je uitspraak of mening. De student die mensen met een uitkering uitzuigers noemt: vanuit diezelfde angst zijn er strenge regels gemaakt voor kinderopvangtoeslagen, zonder na te denken over de gevolgen. De nieuwe toeslagenregels discrimineerden en maakten levens kapot. Zij waren niet solidair en hadden geen oog voor de vrijheid én gelijkwaardigheid. Zo ontstond de toeslagenaffaire.

Een voorwaarde voor een goed gesprek is dat studenten weten waarom we leven in een democratie en wat de rol is van de basiswaarden om die democratie te beschermen. Binnen de kaders van die democratische basiswaarden kun je studenten laten nadenken over de gevolgen van hun uitspraak: als dit echt zou gebeuren, wat doet dat met de gelijkwaardigheid, de solidariteit en de vrijheid van alle inwoners van onze democratie?