column Joska - Burgerschap leer  je niet uit een boek

Kennis en vaardigheden voor burgerschap haal je niet alleen uit een lesboek. Een schoolcultuur waarin studenten kunnen oefenen met democratische vaardigheden is essentieel. Zo’n cultuur ontstaat alleen wanneer docenten en ondersteunend personeel (OOP) de randvoorwaarden creëren. Het team moet studenten laten zien én ervaren hoe je democratisch met elkaar omgaat, met respect voor onderlinge verschillen.

We zien vaak scherp wat onze studenten nog moeten leren, maar vergeten soms de stap daarvoor: wat moet het team in huis hebben om studenten te begeleiden naar dat doel? Wat moet het team weten, kunnen, en doen om oefenkansen te bieden en samen een schoolcultuur voor burgerschap op te bouwen? Oefenkansen bieden draait niet enkel om kennis over burgerschap binnen het team, maar ook om de professionele cultuur. Het gaat om hoe docenten en OOP met elkaar omgaan en samenwerken, welke impact dat heeft op de school als geheel, en hoe dat bijdraagt aan burgerschap.

De focus ligt vaak meer op studenten dan op het team, simpelweg omdat dat minder confronterend is. Zo vermijd je lastige gesprekken of het aanleren van nieuwe vaardigheden. Het wordt nog moeilijker wanneer je een collega moet aanspreken op gedrag dat niet bijdraagt aan de democratische ontwikkeling van studenten. In een drukke werkomgeving is het verleidelijk om de status quo te handhaven, zelfs als die schadelijk is voor het democratisch welzijn van de school. ‘Zo doen we dat hier nou eenmaal’, is dan een veelgehoorde uitspraak bij kritische vragen.

Het bespreekbaar maken van de professionele cultuur vraagt lef, leiderschap en een toekomstgerichte houding. Maar bovenal vereist het burgerschap. De cultuur veranderen doe je niet alleen, daarvoor heb je elkaar nodig. Het gesprek aangaan over hoe je met elkaar wilt omgaan binnen de school is cruciaal. Als het team dat gesprek niet kan voeren, hoe kun je dan van studenten verwachten dat zij het wél kunnen?

Het gesprek over de professionele cultuur is spannend, maar de opbrengsten zijn groot: cohesie, draagvlak voor burgerschap, betere samenwerking, heldere inspraakstructuren, meer solidariteit en respect. Het draagt ook bij aan het behouden van waardevolle collega’s; mensen werken liever op een plek waar ze zichzelf kunnen zijn, steun ervaren van directie en collega’s, en samen werken aan een gemeenschappelijk doel. Een aantrekkelijke werkgever zijn en een sterke professionele 
cultuur voor burgerschap gaan hand in hand.

Goed burgerschapsonderwijs begint bij een team dat zelf een democratische, open, veilige en inclusieve werkcultuur kan neerzetten. Pas dan kun je goed burgerschapsonderwijs neerzetten voor je studenten. 

Joska Kruijssen
Directeur & Adviseur Bureau Common Ground