Column 'Hoe te verburgerschappen?'

Stelt u zich eens voor: u heeft een prachtige les gemaakt rondom het thema ‘gezond leven’. Studenten zijn enthousiast want ze ervaren de les als een zeer ‘leuke’ les door de verschillende (actieve) werkvormen die u gebruikt. Het onderwerp dat centraal staat is het drinken van alcohol. U heeft rekening gehouden met de wettelijke eisen waar burgerschaps-onderwijs aan moet voldoen want dit past uiteraard in de dimensie Vitaal burgerschap. Ook past dit onderwerp bij de belevingswereld van uw studenten want u hoort regelmatig over de gezellige avondjes uit die de avonden voordat u de klas lesgeeft plaatsvinden. Toch zit het u niet helemáál lekker… Wat leren de studenten met deze les nu over burgerschap? Heb ik vitaliteit voldoende verburgerschapt? 

In de vorige column las u over de aanstaande verandering van de vier dimensies van het burger-schapsonderwijs. Er is consensus over wat de kern is van burgerschap, namelijk de relatie tussen burger en politiek en tussen burgers en de groep waarin zij leven. De vraag is hoe een belangrijk onderwerp als de voorlichting over het nuttigen van alcohol raakt aan die kern van wat burgerschap is. Hoe kunnen we onderwerpen uit de vitale dimensie verburgerschappen? 

Didactische uitgangspunten

Om te helpen om onderwerpen die raken aan vitaliteit op een manier te behandelen dat het past binnen burgerschapsonderwijs zijn er vier samenhangende ontwerpeisen te onderscheiden. Hieronder een opsomming met voorbeelduitwerking in het kader van de alcoholles. Belangrijk is dat onderstaande punten niet als afzonderlijk moet worden gezien maar samen van een vitaliteitsles een burgerschapsles maken: 

1. Onderscheid life-skills en burgerschap

Life-skills kan worden vertaald met voorlichting. Kijken we naar de les over het nuttigen van alcohol dan kunt u ervoor kiezen om uw studenten te vertellen dat één glas wijn per dag al dan niet gezond is. En welke gezondheidsrisico’s kleven er eigenlijk aan het wekelijks met vrienden een kratje bier wegwerken? Voorlichting is relevant en verdient een plek in het mbo-onderwijs maar is géén burgerschap. Als u ingaat op de vraag welke rol alcohol speelt in het sociale
leven en bespreekt op welke manier men zich anders gaat gedragen richting anderen dán raakt u aan het onderdeel van burgerschap dat gaat over de relaties tussen mensen (burgers) onderling. Blijf dus niet steken op voorlichtingslessen maar leg de nadruk op burgerschapslessen. 

2. Schenk bewust aandacht aan de aanwezigheid van normativiteit

Soms is er de neiging om de wet als uitgangspunt te nemen. Bijvoorbeeld: volgens de wet mag je maximaal 0.5 promille (2 glazen) alcohol in het bloed hebben als men nog naar huis wil rijden. Ik kan mij voorstellen dat u dit belangrijk vind om aan de studenten mee te geven. Maar er is pas sprake van burgerschaps-onderwijs als we vraagtekens stellen bij regels. Achter alle wet- en regelgeving gaat een debat vooraf over de vraag wat waarom wenselijk is. Een regel is geen natuurlijk gegeven maar een uitkomst van wat we belangrijk vinden. In dit geval de gezondheid van mensen. Maar in hoeverre vinden uw studenten deze grens rechtvaardig? Vinden uw studenten misschien dat de wettelijke grens meer aangescherpt moet worden? Of juist versoepeld? Vanzelfsprekendheden als de richtlijnen rondom alcoholgebruik bevragen draagt bij aan het verburgerschappen van dit onderwerp. 

3. Benoem het publieke (maatschappelijke of politieke) debat 

Een onderwerp dat u in de les burgerschap behandelt wordt pas verburgerschapt op het moment dat het raakt aan een debat dat in de samenleving of de politiek wordt gevoerd of in het verleden gevoerd is. Bespreek met uw studenten welke verschillende opvattingen er bestaan over het onderwerp. Laat studenten nadenken over hun opvattingen over het onderwerp. En laat hen hier vervolgens met elkaar over in gesprek gaan. Een onderwerp is pas verburgerschapt als inzichtelijk is gemaakt dat er verschillende ideeën over bestaan. Dit geldt ook over verschillende opvattingen over het gebruik van alcohol: in welke situaties is het nuttigen van hoeveel alcohol gepast? 

4. Bespreek de spanning tussen individu en collectief

Een laatste uitgangspunt dat helpt bij het verburgerschappen van uw onderwijs is dat er wordt ingegaan op de spanning tussen het individu en de groep als geheel. Als we kijken naar het voorbeeld over de les rondom het nuttigen van alcohol dan kunnen uw studenten ongetwijfeld argumenten bedenken waarom zij als individu ervoor zouden kiezen om tijdens een avond uit alcohol te gebruiken. Dit onderwerp raakt aan burgerschap op het moment dat er in de klas ruimte wordt geboden aan de maatschappelijke gevolgen. Zou het wenselijk zijn als iedereen uitbundig alcohol zou nuttigen? Is het belangrijk om als individu stil te staan bij mogelijke kosten die door de samenleving als gevolg van het nuttigen van alcohol gedragen moeten worden? Stimuleer hierover het gesprek met uw studenten. 

Wie geeft burgerschapsonderwijs?

Zoals in de vorige column beschreven is er afgelopen juni een advies verschenen waarin een voorstel wordt gedaan voor het aanpassen van de huidige inhouden van burgerschapsonderwijs in het mbo. Daarnaast speelt op de achtergrond ook de vraag wie burgerschapsonderwijs in het mbo eigenlijk mag geven? Benieuwd naar deze discussie? Lees dan de volgende editie van Loopbaan & Burgerschap magazine. 

Koen Dogterom

 is werkzaam als Senior begeleider educatieve programma’s bij ProDemos 
– Huis voor democratie en rechtsstaat. Daarnaast is hij werkzaam 
als lerarenopleider maatschappijleer aan de Hogeschool van Amsterdam en lid van de vakvernieuwingscommissie maatschappijleer en burgerschap.