Burgerschap emancipeert mbo-student

‘De kern van burgerschap is het maatschappelijk en politiek functioneren van mensen’, legt Hessel Nieuwelink uit. De lector Burgerschapsonderwijs aan de Hogeschool van Amsterdam bespeurt grote verschillen tussen en binnen mbo-instellingen. Samen met zo’n tweehonderd vakgenoten (zie kader) pleit hij voor meer kwaliteit, kaders, professionalisering en duidelijke richtlijnen voor burgerschapsonderwijs in het mbo. Zijn collega Jip Teegelbeckers doet promotie-onderzoek naar het vormgeven van effectief democratie-onderwijs. Beiden doen, met een groot aantal anderen, ook onderzoek naar effectieve manieren om electorale participatie van mbo-studenten te vergroten.

Net als leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs krijgen ook mbo-studenten burgerschapsonderwijs. Voor het mbo is dat echter niet helder verwoord in het onderwijsbeleid, stelt Nieuwelink. ‘In onze diplomademocratie is de participatiegraad van mbo-opgeleiden in de politiek relatief laag. Kennis blijkt een belangrijke bron te zijn voor deelname. In Nederland hebben we juist nu een enorme kenniskloof tussen mensen die van een hogeschool of universiteit komen en mbo-opgeleiden.’ Nieuwelink ziet het als emanciperende opdracht voor het mbo om deze kloof te dichten.

Verschillende opvattingen

De lector vindt dat burgerschap op scholen nogal eens is verworden tot een containerbegrip. Als voorbeeld noemt hij vitaal burgerschap. ‘Vitaliteit doet er zeker toe. Dat gaat over gezond gedrag en is heel belangrijk voor het leven van mensen. Maar dat hoort niet bij burgerschapsonderwijs’, zegt Nieuwelink. ‘Burgerschapsonderwijs leert kinderen en jongeren dat er verschillende opvattingen zijn over allerlei aspecten van de samenleving. Je ontwikkelt je eigen opvattingen en je leert luisteren naar opvattingen van anderen. Dat is iets heel anders dan leren hoe je gezond moet leven. Bij gezond eten, bijvoorbeeld, kun je les krijgen over welke producten goed voor je zijn en welke minder goed. Bij burgerschap kunnen denkbeelden verschillen, maar ze zijn niet goed of fout.’

Aandacht op structurele basis

Onderzoek laat zien dat structurele aandacht voor burgerschap een cruciale voorwaarde is. Nieuwelink: ‘Sommige scholen integreren burgerschap in reguliere mbo-vakken. Maar om dat goed te kunnen doen, heb je wel docenten nodig die daarin geschoold zijn. Daarom is het mbo erbij gebaat dat helder is waar burgerschapsonderwijs over gaat en dat het bovendien deel gaat uitmaken van de lerarenopleidingen. Als dat niet het geval is, loop je bij integratie het risico dat de burgerschapsthema’s snel weer verdwijnen uit het programma.’
Stel dat het goed geregeld gaat worden, dan is het interessant om ook bij beroepsgerichte vakken burgerschapsthema’s aan de orde te laten komen, denken Nieuwelink en Teegelbeckers. ‘Bij de kappersopleiding leer je dan bijvoorbeeld over het verbeteren van arbeidsomstandigheden of waarom je sommige chemicaliën niet door de gootsteen moet spoelen. Bij de opleiding voor automonteur kun je ook aandacht schenken aan geopolitieke kwesties die samenhangen met productieketens van auto’s’, licht Nieuwelink toe. ‘Maar’, waarschuwt hij, ‘het heeft niet de voorkeur om burgerschap alleen werkgerelateerd aan te bieden. Het is juist zo belangrijk dat jongeren straks niet alleen als werknemer of ondernemer maar ook als burger in onze democratie meedraaien.’

Politiek zelfvertrouwen stimuleren

Met onderzoekers, docenten en jongerenwerkers ontwikkelen Teegelbeckers en Nieuwelink educatieve materialen die erop zijn gericht het politiek zelfvertrouwen van jongeren te bevorderen. Teegelbeckers: ‘Voor een grote groep jongeren is het niet vanzelfsprekend om te gaan stemmen. In de lessen leggen we hen uit hoe stemmen in z’n werk gaat: wat een stempas en stembiljet zijn, hoe een stembureau werkt en hoe je tot een politieke keuze komt. We willen drempels wegnemen en jongeren ervan bewust maken dat ze wel degelijk invloed kunnen uitoefenen. We willen, kortom, hun politiek zelfvertrouwen stimuleren.’
Ook werkt Teegelbeckers aan lessen waarbij studenten met elkaar en in hun thuisomgeving in gesprek gaan over redenen om te gaan stemmen. Hieruit blijkt dat studenten vaardig worden in het vormen van hun eigen mening over stemmen en democratie. Een andere interventie waar Teegelbeckers en zijn collega’s mee bezig zijn, gaat over de Stemwijzer. ‘We ontwikkelen lessen over hoe je je eigen politieke voorkeur leert kennen. Daarin zit ook een onderdeel discussie aan de hand van stellingen, zodat studenten elkaars perspectieven leren kennen en inzicht krijgen in welke politieke partij bij hun past’, legt hij uit.

Effectieve werkvormen

Ook inventariseerde Teegelbeckers effectieve werkvormen voor burgerschapsonderwijs. Als eerste noemt hij het oefenen met formele democratische besluitvorming. ‘Studenten verplaatsen zich in de rollen van politieke actoren, discussiëren, leggen standpunten voor aan de groep, maken beleid en stemmen hierover’. Hij vervolgt: ‘Wat ook een goede impuls geeft aan politieke betrokkenheid is een projectmatige aanpak, waarbij studenten in groepjes onderzoek doen naar een maatschappelijk probleem en vervolgens een oplossing zoeken voor dat probleem. Maar alles begint gewoon bij klassikaal onderwijs over burgerschap. Want om mee te doen, moet je eerst kennis opdoen en begrijpen hoe de democratie en democratische processen werken.’

Brief ‘Burgerschapsonderwijs in het mbo’ aan de Tweede Kamer

In de zomer stuurde lector Hessel Nieuwelink samen met Bram Eidhof, directeur van bureau Common Ground dat gespecialiseerd is in burgerschapsonderwijs, namens zo’n tweehonderd mbo-docenten burgerschap, lerarenopleiders en onderzoekers een brief naar de Tweede Kamer. Nieuwelink, Eidhof en alle ondertekenaars maken zich onder meer zorgen over de vrijblijvendheid en vaagheid van de richtlijnen voor burgerschap in het mbo. De minister van onderwijs komt in de winter met een reactie.

Oproep

Het lesmateriaal over burgerschap dat de Hogeschool van Amsterdam ontwikkelt, is als pilot beschikbaar. Wilt u met uw mbo-studenten deelnemen aan het experimenteel toetsen van het lesmateriaal, dan kunt u contact opnemen met:

Dit artikel is verschenen in Loopbaan & Burgerschap magazine editie 1.