Vervangt tussentijdse feedback het beoordelingsgesprek?

Het beoordelen van leerkrachten en docenten in het primair en voortgezet onderwijs en de inzet van feedback blijven onderwerpen van discussie. Toch wordt er steeds meer geëxperimenteerd met nieuwe vormen van beoordelingen en lijkt feedback langzaam maar zeker steeds vertrouwder te worden in het onderwijs.

Stand van zaken
Het beoordelen van docenten verschilt sterk per school, geeft Jacintha de Laat aan. De Laat, docent Pedagogiek op een MBO-school: “Ik zie hardwerkende directeuren een vrijwel onmogelijke taak uitvoeren. Ze starten vaak enthousiast op nadat ze gestart of zijn gewisseld van school. Ze proberen het team te bewegen, maar maken het ook onbedoeld onrustig.” Henk Vegter, docent rekenen en wiskunde in het voortgezet speciaal onderwijs ervaart ook een wisselende beoordelingscyclus: “In het onderwijs is mijn ervaring dat een echte beoordeling door een leidinggevende gegeven wordt als iemand pas in dienst is of van functie verandert.”

Ook klinken er vanuit directeuren en bestuurders kritische geluiden. Rienkje van der Eijnden, directeur van een basisschool in Amsterdam: “Het voeren van dertig beoordelingsgesprekken kost een directeur minimaal 90 uur. Deze tijd is maar moeilijk te vinden in het toch al overvolle takenpakket van een basisschooldirecteur. Ook Eveline Driest, lid College van Bestuur van Sophia Scholen ziet dit. Eveline Driest: “Het hangt af van de directeur hoe regelmatig dit gebeurt. Los van een formele gesprekkencyclus is de mate waarin een leidinggevende regelmatig feedback geeft op wat er die dag gebeurt, bijna nog belangrijker.”

Feedback van elkaar
In het onderwijs lijkt elkaar feedback geven een voet aan de grond te hebben gekregen. Alexandra Jansen, docente Duits in het voortgezet onderwijs: “Binnen onze organisatie wordt er steeds meer gebruik van feedback gemaakt en met name door docenten die zichzelf willen beoordelen en verbeteren.” Djani Mesic, leerkracht op basisschool De Tweeklank in Hazerswoude-Rijndijk: “Wij bespreken binnen het team de Cito-resultaten en opbrengsten en geven elkaar hier feedback op. Het van en met elkaar leren is niet alleen belangrijk voor de leerlingen, maar ook voor ons team.” Henk Vegter maakt ook gebruik van feedback. “Ik probeer altijd positieve en opbouwende feedback te geven. Bij opbouwende feedback is het belangrijk de collega te laten nadenken over het eigen handelen en zelf verbetering te zien.”

Feedback van leerlingen
Tussentijds collega’s voorzien van feedback lijkt de jaarlijkse beoordelingsgesprekken te hebben ingehaald. Sommige scholen vragen zelfs feedback aan hun leerlingen. Jacintha de Laat vraagt al vijf jaar structureel feedback aan haar studenten. “Het helpt mij om een betere docent te worden. In het begin was het heel spannend, want ik wist niet precies wat ze ervan vonden.” Djani Mesic vraagt in de klas met regelmaat om feedback, hij noemt dit ‘tips en tops’. “Ik vraag de leerlingen welke zaken ik goed doe, dat noem ik de ‘tops’ en ik vraag waar ze behoefte aan hebben, de ‘tips’. Dit zorgt er voor dat ik continu scherp blijf op mijn eigen wijze van lesgeven.”

Niet op alle scholen lijkt feedback ondanks de positieve ervaringen ingezet te worden. Bestuurder Eveline Driest ziet ook dat dit sterk verschilt per school. “Weinig docenten doen dit actief en expliciet. Uiteraard ervaren ze of leerlingen wel of niet de les waarderen en vragen ze het soms, maar registreren en delen ze dit niet met hun leidinggevende om er doelen aan te verbinden en dat is een gemiste kans.” Robbin van Eijsden ziet praktische bezwaren in het vragen van feedback aan leerlingen. Robbin van Eijsden: “Een paar jaar geleden hadden we een feedbackformulier ontwikkeld voor na de toetsen. Wij zijn er weer mee gestopt omdat het gewoon teveel werk was om iedere maand ook nog eens 150 vragenlijstjes te verwerken.”

Open cultuur
Feedback als beoordelingsmethode lijkt dus waardevol voor scholen. Jacintha de Laat: “Mijn ervaring is dat je met regelmaat in je keuken moet laten kijken en in andermans keuken moet kijken.” Djani Mesic ziet ook dat elkaar voorzien van opbouwende feedback niet van de één op de andere dag ingevoerd kan worden. “Op onze school is de afgelopen jaren hard gewerkt aan een open en eerlijke cultuur waarbij we graag feedback krijgen van elkaar, ouders en leerlingen. Dit zie je terug in de gesprekken over het functioneren als docent.”

Volgens Rienkje van der Eijnden is er een heldere schoolvisie nodig op wat goed onderwijs is en moet hier tijd en ruimte voor vrij gemaakt worden. “De wil om te verbeteren moet er zijn. Voorwaarde is wel dat leerkrachten zich veilig voelen.” Ook Alexandra Jansen geeft aan dat het gevoel veiligheid erg belangrijk is. “Voor degenen die er gebruik van maken moet het duidelijk zijn wat de voordelen zijn van feedback aan elkaar geven. Ook moet het duidelijk zijn dat er niet direct gevolgen worden verbonden aan negatieve feedback.”

Volgens bestuurder Eveline Driest is de directeur de sleutel voor een open en eerlijke werkcultuur: “Een verandering in het onderwijs is dat er meer een teamcultuur van samenwerken komt, maar dit heeft tijd nodig.” Ook voor Henk Vegter draait het om vertrouwen en veiligheid. Henk Vegter: “Open staan voor elkaars mening en voor die van de leerlingen. Niet altijd in de hiërarchie willen zitten, maar respectvol met elkaar omgaan.”

Investeren in tijd en cultuur
Feedback geven aan elkaar en dit ook actief van leerlingen vragen lijkt bezig aan een opmars. Deze methode kost tijd en energie om in te voeren. Scholen moeten investeren in een open en veilige cultuur voordat er kan worden overgegaan op elkaar beoordelen en voorzien van tussentijdse feedback. De actieve rol van docenten, directeuren én bestuurders zijn noodzakelijk om het enthousiasme en de wil om de eigen ontwikkeling te blijven stimuleren. Dan is het mogelijk om de kwaliteit van het onderwijs te blijven vergroten én het werkplezier in het onderwijs te garanderen.

Tekst: Bas Vermond